اسداله قربان زاده- نزدیک به۲۷ درصد سطح خشکی های جهان را جنگل تشکیل می دهد، این در حالیست که کمتر از۶/۸ درصد خاک کشور را جنگل پوشانده است. ایران عضو کشورهای با پوشش کم جنگلیLFCC است که متعهد به افزایش سطح جنگل ها به۱۰ درصد سطح کشور است. با نگاهی که به بخش محیط زیست در کشور می شود، تحقق این امر تا سال های آینده سخت و دشوار است.
طبق طرح اطلس جنگل های استان، مساحت جنگل‌های طبیعی این استان۷۳ هزار هکتار است که با درنظر گرفتن مساحت کل استان۴ درصد را جنگلها تشکیل داده اند. از این میزان در شهرستان زنجان۲۳ درصد، شهرستان طارم۶۸ درصد، شهرستان ماهنشان۱۴ درصد و شهرستان ابهر۷ درصد را جنگل تشکیل داده است. طبق این آمار رسمی، برای توسعه جنگلکاری باید اعتبار لازم تخصیص یابد تا طرح های توسعه ای در نقاط مختلف استان رنگ عملیاتی بگیرد.
دکتر مجید معانی، رئیس اداره جنگلکاری منابع طبیعی استان در گفتگو با «شهاب زنجان» نهالستان کوشکن زنجان را ظرفیت مهم بخش منابع طبیعی اعلام می کند و اینکه فراهم شدن زمینه های تولید نهال بومی در استان در این نهالستان فرصت مناسبی برای توسعه و غنی سازی جنگلکاری است. او در این مصاحبه به برخی موانع دارد و برای بهبود فعالیت ها پیشنهاداتی نیز دارد:
چرا افزایش سرانه جنگل برای ما مهم است؟
اعتقاد دارم، افزایش سطح جنگل های دست کاشت از معیارهای هفتگانه مدیریت پایدار جنگل است و روند رو به افزایش فرسایش خاک و نیاز روز افزون به مصرف چوب و معاملات کربن در سطح جهانی ما را رهنمون به توسعه جنگل می کند.
این مهم در استان هم احساس می شود؟
زنجان هم از این قاعده مستثنی نیست و نیاز اولیه توسعه و غنی سازی جنگل و بالابردن سهم سرانه فضای سبز در استان داشتن نهال بومی و شاداب است. در این بین نهالستان کوشکن تنها نهالستان مادری اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری استان در۵ کیلومتری غرب شهرستان زنجان و در جاده آماده گاه به موازات جاده زنجان-تبریز واقع شده است. این نهالستان در سال ۱۳۵۲ احداث شده است. عرصه نهالستان جزوء اراضی دولتی بوده و مساحت آن با احتساب جنگل کاری در ضلع شمال غربی نهالستان ۴۹/۲۷ هکتار است.
موقعیت این نهالستان در نقشه های ثبتی واقع در پلاک ۶۸ بخش۷ زنجان به نام قریه کوشکن می باشد. نام نهالستان نیز از روستای مذکور که در یک کیلومتری آن واقع شده برگرفته شده است.
چه گونه های جنگلی در این نهالستان تولید می شود؟
در این نهالستان هر ساله بیش از ۳۰۰ هزار نهال از انواع گونههای جنگلی ارس، بنه و زالزالک و گونههای فضای سبز مانند انواع سرو، افرا، ون، نارون و… تولید می شود که در صورت تحقق اعتبار بیشتر با توجه به وجود زیرساختهای لازم میتواند به عنوان بزرگترین تولید کننده نهال در شمالغرب کشور معرفی شود.
تولید صنوبر هم جزوء برنامه های این نهالستان است؟
تولید نهال صنوبر از دیگر فعالیت های هر ساله در نهالستان کوشکن است.امسال۱۰۰ هزار قلمه صنوبر تهیه و کشت شده که اسفند امسال بین متقاضیان زراعت چوب توزیع خواهد شد.
مهمترین برنامه این نهالستان جدای از تولید نهال چیست؟
از مهمترین فعالیتهای قابل توجه در این نهالستان تولید نهال ارس به عنوان گونه غالب جنگل های استان است که این نهال به دلیل مقاومت بسیار بالا در توسعه و غنی سازی جنگلها نقش چشمگیری دارد. در واقع تلاش داریم با تولید انبوده گونه های جنگلی زمینه را برای توسعه فضاهای سبز و ارتقاء سرانه جنکگل استان فراهم کنیم.
آیا در این رابطه موانع و محدودیت های مالی وجود دارد؟
افزایش سقف تولید و مکانیزاسیون تولید به اعتبارات مناسب و مستمر وابسته بوده و حال آن که اعتبار مناسبی برای تجهیز نهالستان وجود ندارد. همچنین اعتبار مرتبط با تولید نهال و تجهیز نهالستان از نوع اعتبارات استانی بوده که نیازمند توجه بیشتر مسئولان استانی است.
چه پیشنهادی برای ارتقاء وضعیت موجود برای توسعه فعالیت ها در نهالستان دارید؟
توجه بیشتر به تولید نهال جنگلی بومی و چندمنظوره متناسب با شرایط اکولوژیک و ویژگی های اقتصادی و اجتماعی مناطق جنگلی کشور،ارتقاء تکنیک های تولید نهال جنگلی و همچنین بهره وری نهالستان و نیز استفاده بیشتر از ظرفیت بخش خصوصی در تولید نهال باید جدی گرفته شود. البته با هدف صرفه جویی در مصرف آب مورد نیاز تولید نهال جنگلی باید زمینه برای مکانیزه کردن سیستم های آبیاری نیز بررسی شود.
زمینه سازی لازم برای اقتصادی شدن تولید در نهالستان در کنار تخصیص اعتبارات بیشتر استانی و ملی راه برون رفت از موانع سد راه فعالیت ها است.
نهال تولید شده به سایر استان ها هم صادر می شود؟
نهال های تولید شده در نهالستان مادری کوشکن تامین کننده نیاز استان است، اما در صورتی که اعتبارات لازم درباره تهیه نهال اختصاص یابد این استان پتانسیل لازم برای تامین نهال های جنگلی برای استان های همجوار را دارد و می تواند به عنوان بزرگترین مرکز تهیه نهال در شمال غرب کشور مطرح شود.
اکنون استان زنجان چند هکتار جنگل طبیعی دارد؟
استان زنجان دارای ۷۳ هزار هکتار جنگل طبیعی است که گونه های غالب این جنگل ها شامل بنه، زالزالک، ارس و بلوط است و در حدود ۲۰ تا ۲۱ هزار هکتار از سطح جنگل های استان به جنگل ارس اختصاص دارد.
سرانه جنگل استان چقدر است؟
سرانه جنگلی استان۰/۱۲ درصد گزارش شده که این میزان در کشور۲ دهم درصد است. هر چند این سرانه در جهان۰/۶درصد است که نشان می دهد سرانه جنگل کشور یک چهارم میانگین جهانی است.
با توجه به مصرف بالای آبی درخت صنوبر تمایل به کاشت چه گونه هایی را پیشنهاد می کنید؟
گونه های درختی کم مصرف با هدف مدیریت منابع آبی پیشنهاد می شود. برای نمونه گونه ارس جز گونه های غالب درختان جنگلی در استان زنجان است. این گونه بسیار مقاوم در مقابل کم آبی،کم عمقی خاک و خاک های فقیر عاری از مواد غذایی است و از این جهت که گونه بومی استان است، به عنوان بهترین گزینه در راستای بالا بردن سطح و سرانه جنگل مطرح است. از سویی دیگر جهت تامین نیاز نهال جنگلی در استان، از چند سال گذشته این گونه توسط اداره جنگلکاری منابع طبیعی تولید و بعد از۲ تا۳ سالگی وارد کشت در عرصه جنگلی می شود.
سال گذشته برای توسعه جنگلکاری در استان چه اقداماتی انجام شد؟
در سال ۹۸ از اعتبارات صندوق توسعه ملی۱۱۰ هکتار جنگلکاری در منطقه جمال آباد طارم با گونه های ارس و زالزلک مورد کشت قرار گرفت.۳۰ هکتار غنی سازی جنگل و۵۰ هکتار توسعه جنگل در منطقه بیدان چای انجام شد، به طوری که سال گذشته۱۹۰ هکتار توسعه و غنی سازی جنگل در استان عملیاتی شد. البته دو سال قبل نیز در منطقه ایده لو شهرستان زنجان برای جلوگیری از فرسایش خاک و در نهایت پیشگیری از رواناب، طرح توسعه کشت درختان به روش دیم به مساحت ۲۰ هکتار انجام شد که از جمله گونه های مورد کشت بنه و گونه بیابانی قیچ بود.
در توسعه جنگل چه طرح هایی را دنبال می کنید؟
در توسعه جنگلکاری دو طرح توسعه جنگل با نهال و غنی سازی جنگل با نهال مطرح است، به عبارتی دیگر در طرح توسعه جنگل هدف افزایش جنگل در منطقه است تا سرانه جنگل در استان بالاتر رود.غنی سازی نیز در مناطق جنگلی تنک برای بالابردن تعداد درخت در واحد سطح انجام می شود.
چرا هنوز ماهیت و ارزش جنگل و درخت برای برخی مشخص نیست؟
به نظرم وقتی پای منفعت در میان باشد، هیچ کس ارزش و اهمیت جنگل را درک نمی کند. جنگل به زندگی انسان معنا می‌دهد و انسان‌ها در سایه‌سار منابع طبیعی به نام جنگل آسایش زیستی می‌یابند. هر قدر که قیمت چوب افزایش یابد، نمی‌تواند دلیل منطقی و عقلانی برای برداشت غیرقانونی و بدون مجوز درخت و چوب از جنگل باشد، چرا که حیات انسان به حیات جنگل وابسته است. اگر جنگلها به عنوان فضای سبز طبیعی و خدادادی به دست انسان‌ها تخریب شود، آلودگی محیط‌زیست انسانی را احاطه میکند و از پس آن جامعه انسانی باید هزینه‌های فراوانی برای درمان و سلامت خود بپردازد.آسیبی که انسان بدین‌ترتیب به محیط‌زیست وارد میکند جبران‌ناپذیر است و جایگزینی هم برای هوای پاک تامین‌شده توسط منابع طبیعی و به خصوص جنگلها ندارد. یکی از ویژگی‌های بارز جنگل به غیر از تصفیه هوا، حفظ خاک از شسته شدن و تشکیل سیلاب است. رابطه‌ای دوسویه نیز بین گونههای مختلف جانوری و درختان جنگل وجود دارد که منافع شاخص آن به زیست‌بوم انسانی می‌رسد. نبود یا کاهش فضای جنگلی به زندگی انسان آسیب جدی وارد میکند.
برداشت چوب غیرقانونی در استان از جنگل های طبیعی است؟
۹۹درصد برداشت چوب غیرقانونی زنجان از جنگل‌های طبیعی نیست.
این برداشت های غیرقانونی بیشتر در کدام مناطق استان است؟
۹۰ درصد برداشت‌های غیرقانونی چوب و قاچاق آن از حاشیه رودخانه‌ها و روستاها به خصوص رودخانه قزل اوزن است. بقیه نیز از داخل باغ‌هاست.
چه نوع آفت های درختی جنگل های استان را تهدید میکند؟
آفت انگلی دارواش پای کوتاه گونه های درختی ارس شهرستان طارم را تهدید میکند که همانند سال های قبل مبارزه مکانیکی برای پاکسازی و جلوگیری از شیوع آن اداره کل با جذب اعتبار حفاظت و حمایت را در دستور کار دارد. اعتقاد دارم برای مبارزه مستمر با این آفت باید با برنامه ریزی چندین ساله و تخصیص اعتبار خاص پیش برویم.
برداشت چوب توسط باغداران قانونی است؟
خیر!. اهالی بومی و باغداران تصور می‌کنند به دلیل مالکیتی که بر باغ و عرصه زراعی خود دارند می‌توانند بدون دریافت مجوز درختان را برای فروش قطع کنند، در حالی که قانون تأکید دارد هر نوع برداشت چوب باید با مجوز دستگاه‌های مرتبط باشد در غیر این صورت برداشت و حمل چوب به هر نحوی قاچاق است.
علت قاچاق چوب در سال های اخیر چه بوده است؟
افزایش قیمت چوب عامل اصلی قاچاق چوب است، چرا که میتواند منبع درآمدی برای اهالی باشد. در این بین نیز برخی از سودجویان با استفاده از فرصت هزینه ناچیزی به اهالی می‌پردازند و آنها را به قطع درختان ترغیب می‌کنند.
کلا قطع درخت تابع چه ضوابطی است؟
برای قطع هر درخت به مجوز نیاز است و درختان قطع‌شده با مجوز چکش مدور قطع می‌خورند و پروانه حمل دریافت می‌کنند. قطع درخت در بیش از۲ میلیون هکتار از اراضی ملی استان ممنوع است و هیچ مجوزی در این محدوده صادر نمی‌شود.
برای جلوگیری از قطع درختان منابع طبیعی استان چه اقداماتی در سال انجام می دهد؟
منابع طبیعی برای حفاظت از منابع موجود، گشت نظارتی دارد و از کمک اهالی دلسوز و بومی نیز برای حفاظت از منابع طبیعی استفاده میکند. افزون بر نظارت یگان حفاظت منابع طبیعی، مردم هم تخلف‌های مختلف را در عرصه طبیعی گزارش می‌دهند.
