فرناز جزء دائمی – عمده‌ترين عوامل مسموميت‌زا در كشور عبارتند از: داروها، گازمونواكسيدكربن و ديگر گازهاي سمي، سموم دفع آفات، مواد شيميايي، محصولات بهداشتي، شوينده و آرايشي موجود در منزل، گياهان سمي، فلزات سنگين، گزيدگي‌ها و غذاي آلوده به سموم.
پیشگیری از مسمومیت های دارویی: شايع‌ترين علت بروز مسموميت‌ها، مصرف داروها بيش از مقادير درماني است كه بايد از مصرف خودسرانه داروها بدون تجويز پزشك خودداري شود.
نظارت بر مصرف داروي افراد مسن خانواده الزامي است چون اين افراد به عللي مانند تشابه ظاهري شكل داروها، ابتلا به فراموشي، عدم‌اطلاع از نام داروها، بي‌سوادي يا كم سوادي و يا خوانا نبودن مقادير مصرفي دارو مندرج روي جعبه دارويي ممكن است داروي خود را به اشتباه يا به‌طور تكراري مصرف كنند.
به یاد داشته باشیم مصرف بيش از مقادير توصيه شده داروهاي مسكن سبب سميت کبدی و تخريب كليه‌ها خواهد شد. داروها خصوصاً داروهاي خوش‌طعم مخصوص كودكان را بايد از دسترس ايشان دور نگه داریم و در برخورد با فرد مسموم غيرهوشيار كه در كنارش بسته‌هاي داروي خورده شده وجود دارد ضمن حفظ خونسردي خود و عدم‌القاي استفراغ در اين فرد، بسته‌هاي دارويي را همراه بيمار به بيمارستان ببریم.
- پیشگیری از مسمومیت در کودکان: کودکان خردسال ممكن است هر چيزي را به دهان ببرند، اين عمل بخشي از آموزش و درك اين گروه سني از محيط اطرافشان است و اين عمل زمينه ساز بروز مسموميت است. كودكان 1 تا 6 ساله، پر خطرترين گروه سني از نظر بروز مسموميت هستند. داروهاي خود را مقابل چشم كودكان نخوريد، چرا كه كودكان از رفتار بزرگسالان تقليد مي كنند و ممكن است دور از چشم والدين داروها را به دهان ببرند.
- كودكتان را از مناطقي از خانه كه رنگ پوسته پوسته شده دارد يا چيزهاي قابل‌جويدن كه با رنگ‌هاي بر اساس سرب پوشيده شدهاند، دور نگهدارید. اطمينان حاصل كنيد كه مواد شيميايي، فراورده‌هاي پاك‌كننده يا داروها به طور ايمن در جايي كه كودك به آنها دسترسي ندارد، ذخيره شدهاند. بسياري از گياهان و گلهاي آپارتماني مانند خرزهره و ديفن باخيا، سمي هستند و تماس پوست با آنها و يا به دهان بردن آنها منجر به مسموميت مي شود. در هنگام استفاده از محصولات شيميايي و پاك كننده چنانچه مجبور شديد به زنگ درب ورودي و يا تلفن جواب دهيد، هرگز از كودك خود چشم برنداريد. زمانيكه شما در منزل نيستيد و كودك را به فرد ديگري مي سپاريد، كودكان در معرض بيشترين خطر مسموميت قرار دارند. در هنگام بروز مسائل و مشكلات خانوادگي، بيشتر مراقب كودكان باشيد. در اين شرايط كودكان در برابر حوادث و مسموميت اتفاقي آسيب پذيرترند.
- پیشگیری از مسمومیت در جوانان: آیا می دانید جوانان ما در معرض خطر جدی سوء مصرف داروها و مواد مخدر قرار دارند؟ امتحان كردن مصرف مواد در جمع دوستان و از روي كنجكاوي، آغاز حركت در مسير بي بازگشت اعتياد است. مصرف مواد مخدر و روانگردان، خطرناکترین پدیده جامعه امروزی به حساب می آید که جز تباهی، نابودی، بیماری، پشیمانی و مرگ چیزی به دنبال نخواهد داشت. مصرف مواد روانگردان مانند حشیش، اکستازی و ال اس دی (LSD) می تواند سبب بروز حوادث مرگبار مانند سقوط از ارتفاع، تصادف، نزاع و خودکشی فرد مصرف کننده شود.
- اکستازی در بین تمام روانگردان ها، بیشترین سوء مصرف را به خود اختصاص می دهد. راههای مصرف این مواد می تواند بصورت خوراکی، استنشاقی، تخدیری و تزریقی باشد.کریستال هم مشتقی از آمفتامین است که روانگردان بوده و یکی از انواع محرکهای مغزی است و عوارض روانی و جسمی متعددی به همراه دارد، از جمله عوارض روانگردان ها: عصبی شدن، دلشوره و اضطراب، افت حافظه، پرخاشگری، تهاجم، افسردگی شدید، توهم و اقدام به خودکشی را میتوان نام برد.عوارض جسمی روانگردان ها نیز بسیار زیاد بوده و شامل لرزش، تشنج، افزایش دمای بدن، سکته مغزی و قلبی و … می باشد. ريتالين هم محرک مغزی می باشد که مصرف درازمدت آن مانند ساير محرك‌ها انرژي فرد را در كوتاه‌مدت افزايش مي‌دهد ولي در درازمدت براي فرد مشكلاتي نظير اختلال در خواب، افسردگي، عدم‌لذت از زندگي و گوشه‌گيري را به همراه دارد، لذا اين دارو هم مسلماً زمينه‌ساز گرايش به مواد‌مخدر ديگري مثل كراك خواهد شد. استفاده خودسرانه از فرآورده هاي قاچاق و بدون مجوز جهت بدنسازي و پرورش اندام در جوانان، خطرابتلا به انواع اختلالات جسمي و رواني را براي مصرف كننده در بردارد.
- آيا مي دانيد يكي از عوارض رواني سوء مصرف استروئيدهاي آنابوليك در جوانان، پرخاشگري و بروز رفتارهاي ضد اجتماعي مي باشد؟ مصرف انواع داروهاي هورموني با هدف بدنسازي در جوانان مي تواند سبب بروز عوارض وخيمي مانند عقيمي، نارسايي قلبي و كبدي، كوتاهي قد و بزرگ شدن سينه در مردان و پرمويي و خشونت صدا در خانمها گردد.
- ترامادول یک مسکن مخدر می باشد که سوء‌مصرف آن زمينه‌ساز مصرف دوزهاي بالاتر و مواد دیگر مثل کراک می باشد. تصور اينكه اين دارو مي‌تواند در ترك اعتياد مؤثر باشد يا اينكه شادي‌آور باشد كاملاً عاميانه و غلط است، تشنج‌هاي شديد از عوارض شديد مسموميت با ترامادول می باشد که ممكن است آسيب‌هاي مغزي و مرگ را به دنبال داشته باشد. هر گونه تغييرات رفتاري غير عادي و ناگهاني مانند گوشه گيري، بي خوابي، بي حوصلگي، پرخاشگري، غيبت از محل كار و تحصيل، بي نظمي و نااميدي در فرزندان خود را جدي گرفته و در پي بررسي علت آن باشيد.
- پیشگیری از مسمومیتهای غذایی: مسموميت با مواد غدايي مي تواند در اثر آلودگي غذا در جريان توليد فرآورده هاي غذايي، تهيه و یا نگهداري مواد غذايي ايجاد شود. باكتري ها، ويروس ها، قارچ ها، مواد افزودني غير مجاز، فلزات سنگين و باقيمانده سموم نباتي از عوامل مهم ايجاد مسموميت هاي غذايي محسوب مي شوند. بوتوليسم از کشنده ترین مسمومیت ها محسوب می شود که در اثر مصرف مواد غذايي مانند سوسيس، كالباس ، كنسرو ماهي، كنسرو ذرت، كنسرو لوبيا، كشك خام و عسل طبيعي كه در شرايط نامناسب و غير بهداشتي تهيه و نگهداري شده اند ايجاد مي شود.
- هرگز غذاهاي پخته شده را بيش از 2 ساعت (اگر هواي اتاق گرم مي باشد، بيش از يك ساعت) در دماي محيط رها نكنيد. براي دوباره گرم كردن غذاهاي باقيمانده آنها را تا 74 درجه سانتي گراد گرما دهيد و همچنين غذاهايي كه بيش از 3 روز باقيمانده اند را مصرف نكنيد.
- علايم و نشانه هاي برخي از مسموميت هاي غذايي با تأخير ظاهر مي شود، يعني ممكن است 12 تا 24 ساعت بعد از مصرف غذاي آلوده، علايم در فرد مسموم بروز نمايد. علايم و نشانه هاي اين مسموميت ها شامل سردرد، تب، خستگي، تهوع، استفراغ، اسهال آبكي شديد، كم شدن آب بدن، ضعف و درد شكم مي باشند. دستور طلائي پيشگيري از مسموميت غذايي: ” پختن غذا و خوردن آن در همان روز ” است.
- پیشگیری از مسمومیت با مواد شیمیایی: در هنگام استفاده از مواد شيميايي و فرآورده هاي شوينده و پاك كننده، پنجره ها را باز كنيد تا هوا به خوبي در محيط جريان داشته باشد. از اختلاط مواد شيميايي مانند جوهر نمك با فرآورده هاي سفيد كننده جداً خودداري كنيد، بخارات و گازهاي ناشي از اين اختلال بسيار سمي و خفه كننده مي باشد. ضمن استفاده از مواد شيميايي حتماً از وسايل محافظت كننده مانند دستكش بلند، كفش نفوذ ناپذير، لباس آستين بلند، شلوار بلند و جوراب استفاده نمائيد.چنانچه در منزل كودكي داريد، از قرار دادن خمير دندان، دهان شويه و يا ديگر فرآورده هاي آرايشي و بهداشتي در دسترس كودكان خودداري نماييد.
- از قرار دادن ظروف حاوي مواد شيميايي در كنار مواد غذايي خودداري نماييد. به محض تماس مواد شیمیایی با بدن، بايد آن را با آب زياد شست و شو داد زيرا بخش عمده اين مواد که باعث آزردگي در بافت مي‌شود، با شست و شوي زياد برطرف مي شود.
- در مورد افرادي که در اثر خوردن نفت يا بنزين دچار مسموميت مي شوند نبايد فرد مسموم را وادار به استفراغ کرد، اين عمل کار غيرعلمي بوده و عوارض بدي را به دنبال دارد. فرد مسموم شده را بايد به اولين مرکز درماني منتقل کرد تا شست و شوي معده از طريق علمي انجام شود.
- پیشگیری از گزیدگی ها: برای پیشگیری از گزش حشرات می توان علاوه بر نصب توري به پنجره‌ها، پوشيدن لباس‌هاي محافظت‌كننده و آستین بلند در محیطهای باز غیر شهری، از پشه بند و مواد حشره کش در شب استفاده نمود. نگهداري حيوانات خانگي باعث تجمع بيشتر حشرات مي‌شود، بنابراين لازم است نگهداري حيوانات اهلي توأم با رعايت بهداشت باشد. از پوشيدن لباس‌هايي با رنگ روشن و استفاده از عطرهاي تند در مناطقي كه حشرات زيادي دارند، جداً خودداري كنيد زيرا تمام اين موارد باعث جذب زنبور‌ها مي‌شود. اقدامات اوليه در گزش هاي معمولي زنبور عبارتند از: محل زنبور گزيدگي را با آب و صابون بشوئيد، روي محل زنبور گزيدگي كمپرس سرد يا كيسه محتوي يخ قرار دهيد و به طور متوالي هر 15 دقيقه يكبار كيسه يخ را از روي پوست برداريد. از قراردادن مستقيم يخ روي پوست اجتناب نمائيد و از گرم كردن موضع بپرهيزيد. گزش متعدد در ناحيه سر و گردن خطرناكتر مي باشد. بهتر است در اين موارد حتماً به پزشك مراجعه نمائيد. در مارگزيدگي بايد از سرد كردن عضو با آب سرد يا يخ خودداري كرد. بستن يك نوار محكم و پهن، چند انگشت بالاتر از محل گزيدگي مار بويژه اگر محل گزيدگي در دست ها يا پاها باشد توصیه می شود، بستن نوار نبايد آنقدر سفت باشد كه جريان خون اندام را مختل كند.
- هر 10 تا15 دقيقه، به مدت 1 دقيقه نوار را باز كرده و دوباره ببنديد. اين كار بايد تا زمان آماده شدن پادزهر ادامه يابد. كودكان زير سه سال، بيماران قلبي، ديابتي، افراد مسن و معلولين حركتي و بيماران مبتلا به آلرژي در معرض خطر بالاي حساسيت پس از گزش مي باشند.
- پیشگیری از مسمومیت با گاز مونوکسیدکربن: مسموميت با مونوكسيدكربن يكي از مرگبارترين انواع مسموميت ها (مرگ خاموش) مي باشد. مونوكسيد كربن گازي بي رنگ، بي بو، بي مزه وشدیداً سمی است كه در اثر سوختن ناقص سوخت هاي فسيلي مانند نفت، گاز، بنزين ، گازوئيل و ذغال چوب حاصل مي شود. علايم تماس طولاني با مونوكسيد كربن، سردرد، گيجي و خواب آلودگي مي باشد. در ادامه تماس، فرد مسموم دچار تهوع، استفراغ و تپش قلب مي شود. تماس با مقادير بالاي مونوكيسد كربن مي تواند سبب كاهش هوشياري و مرگ شود.
- جهت كاهش احتمال بروز مسموميت با گاز مونوكسيد كربن بايد يك سيستم تهويه هوا در محيط باشد. دائماً از سلامت و استاندارد بودن دستگاههاي گرمازا و وسايل غذاپزي اطمينان حاصل نمائيد و دودکش این وسایل را کنترل کنید.
- درمكان‌هايي كه سيستم‌هاي گرمايشي شومينه و بخاري است درز در و پنجره به طور كامل بسته نباشد و يا هر سه ساعت يكبار در اين مكان‌ها يكي از پنجره‌ها به مدت 5 دقيقه باز شود تا هواي تازه وارد اتاق شود و از قرار دادن آبگرمكن در فضاي بسته جلوگيري شود، همچنين از ساخته شدن آشيانه پرندگان بر دودكش‌ها كه خود يكي از دلايل شايع گازگرفتگي است جلوگيري شود. بدين منظور لازم است از دودكش‌هاي داراي كلاهك مخصوص به شكل هاش (H) استفاده شود.
- هيچگاه در داخل اتومبيل با موتور روشن در مدت هرچند كوتاه، نخوابيد، اين كار سبب بروز مسموميت كشنده با مونوكسيد كربن خواهد شد، همچنين از روشن كردن گاز پيك نيكي در داخل چادر و يا اتومبيل و يا در محيط بسته ديگري به منظور تامين گرما، جداً خودداري نمائيد. قبل از گرم كردن خودرو در پاركينگ، درب پاركينگ را باز كرده و به هيچ وجه شيشه‌هاي اتومبيل را پايين نكشید تا از خطر مسموميت با گاز مونواكسيد كربن جلوگيري شود.
- در صورت بروز مسمومیت با مركز اورژانس 115و يا مركز اطلاع رساني داروها و سموم 101 – 5250100 تماس بگيريد.
