فرناز جزء دائمی – عمده‌ترین عوامل مسمومیت‌زا در کشور عبارتند از: داروها، گازمونواکسیدکربن و دیگر گازهای سمی، سموم دفع آفات، مواد شیمیایی، محصولات بهداشتی، شوینده و آرایشی موجود در منزل، گیاهان سمی، فلزات سنگین، گزیدگی‌ها و غذای آلوده به سموم.
پیشگیری از مسمومیت های دارویی: شایع‌ترین علت بروز مسمومیت‌ها، مصرف داروها بیش از مقادیر درمانی است که باید از مصرف خودسرانه داروها بدون تجویز پزشک خودداری شود.
نظارت بر مصرف داروی افراد مسن خانواده الزامی است چون این افراد به عللی مانند تشابه ظاهری شکل داروها، ابتلا به فراموشی، عدم‌اطلاع از نام داروها، بی‌سوادی یا کم سوادی و یا خوانا نبودن مقادیر مصرفی دارو مندرج روی جعبه دارویی ممکن است داروی خود را به اشتباه یا به‌طور تکراری مصرف کنند.
به یاد داشته باشیم مصرف بیش از مقادیر توصیه شده داروهای مسکن سبب سمیت کبدی و تخریب کلیه‌ها خواهد شد. داروها خصوصاً داروهای خوش‌طعم مخصوص کودکان را باید از دسترس ایشان دور نگه داریم و در برخورد با فرد مسموم غیرهوشیار که در کنارش بسته‌های داروی خورده شده وجود دارد ضمن حفظ خونسردی خود و عدم‌القای استفراغ در این فرد، بسته‌های دارویی را همراه بیمار به بیمارستان ببریم.
- پیشگیری از مسمومیت در کودکان: کودکان خردسال ممکن است هر چیزی را به دهان ببرند، این عمل بخشی از آموزش و درک این گروه سنی از محیط اطرافشان است و این عمل زمینه ساز بروز مسمومیت است. کودکان ۱ تا ۶ ساله، پر خطرترین گروه سنی از نظر بروز مسمومیت هستند. داروهای خود را مقابل چشم کودکان نخورید، چرا که کودکان از رفتار بزرگسالان تقلید می کنند و ممکن است دور از چشم والدین داروها را به دهان ببرند.
- کودکتان را از مناطقی از خانه که رنگ پوسته پوسته شده دارد یا چیزهای قابل‌جویدن که با رنگ‌های بر اساس سرب پوشیده شدهاند، دور نگهدارید. اطمینان حاصل کنید که مواد شیمیایی، فراورده‌های پاک‌کننده یا داروها به طور ایمن در جایی که کودک به آنها دسترسی ندارد، ذخیره شدهاند. بسیاری از گیاهان و گلهای آپارتمانی مانند خرزهره و دیفن باخیا، سمی هستند و تماس پوست با آنها و یا به دهان بردن آنها منجر به مسمومیت می شود. در هنگام استفاده از محصولات شیمیایی و پاک کننده چنانچه مجبور شدید به زنگ درب ورودی و یا تلفن جواب دهید، هرگز از کودک خود چشم برندارید. زمانیکه شما در منزل نیستید و کودک را به فرد دیگری می سپارید، کودکان در معرض بیشترین خطر مسمومیت قرار دارند. در هنگام بروز مسائل و مشکلات خانوادگی، بیشتر مراقب کودکان باشید. در این شرایط کودکان در برابر حوادث و مسمومیت اتفاقی آسیب پذیرترند.
- پیشگیری از مسمومیت در جوانان: آیا می دانید جوانان ما در معرض خطر جدی سوء مصرف داروها و مواد مخدر قرار دارند؟ امتحان کردن مصرف مواد در جمع دوستان و از روی کنجکاوی، آغاز حرکت در مسیر بی بازگشت اعتیاد است. مصرف مواد مخدر و روانگردان، خطرناکترین پدیده جامعه امروزی به حساب می آید که جز تباهی، نابودی، بیماری، پشیمانی و مرگ چیزی به دنبال نخواهد داشت. مصرف مواد روانگردان مانند حشیش، اکستازی و ال اس دی (LSD) می تواند سبب بروز حوادث مرگبار مانند سقوط از ارتفاع، تصادف، نزاع و خودکشی فرد مصرف کننده شود.
- اکستازی در بین تمام روانگردان ها، بیشترین سوء مصرف را به خود اختصاص می دهد. راههای مصرف این مواد می تواند بصورت خوراکی، استنشاقی، تخدیری و تزریقی باشد.کریستال هم مشتقی از آمفتامین است که روانگردان بوده و یکی از انواع محرکهای مغزی است و عوارض روانی و جسمی متعددی به همراه دارد، از جمله عوارض روانگردان ها: عصبی شدن، دلشوره و اضطراب، افت حافظه، پرخاشگری، تهاجم، افسردگی شدید، توهم و اقدام به خودکشی را میتوان نام برد.عوارض جسمی روانگردان ها نیز بسیار زیاد بوده و شامل لرزش، تشنج، افزایش دمای بدن، سکته مغزی و قلبی و … می باشد. ریتالین هم محرک مغزی می باشد که مصرف درازمدت آن مانند سایر محرک‌ها انرژی فرد را در کوتاه‌مدت افزایش می‌دهد ولی در درازمدت برای فرد مشکلاتی نظیر اختلال در خواب، افسردگی، عدم‌لذت از زندگی و گوشه‌گیری را به همراه دارد، لذا این دارو هم مسلماً زمینه‌ساز گرایش به مواد‌مخدر دیگری مثل کراک خواهد شد. استفاده خودسرانه از فرآورده های قاچاق و بدون مجوز جهت بدنسازی و پرورش اندام در جوانان، خطرابتلا به انواع اختلالات جسمی و روانی را برای مصرف کننده در بردارد.
- آیا می دانید یکی از عوارض روانی سوء مصرف استروئیدهای آنابولیک در جوانان، پرخاشگری و بروز رفتارهای ضد اجتماعی می باشد؟ مصرف انواع داروهای هورمونی با هدف بدنسازی در جوانان می تواند سبب بروز عوارض وخیمی مانند عقیمی، نارسایی قلبی و کبدی، کوتاهی قد و بزرگ شدن سینه در مردان و پرمویی و خشونت صدا در خانمها گردد.
- ترامادول یک مسکن مخدر می باشد که سوء‌مصرف آن زمینه‌ساز مصرف دوزهای بالاتر و مواد دیگر مثل کراک می باشد. تصور اینکه این دارو می‌تواند در ترک اعتیاد مؤثر باشد یا اینکه شادی‌آور باشد کاملاً عامیانه و غلط است، تشنج‌های شدید از عوارض شدید مسمومیت با ترامادول می باشد که ممکن است آسیب‌های مغزی و مرگ را به دنبال داشته باشد. هر گونه تغییرات رفتاری غیر عادی و ناگهانی مانند گوشه گیری، بی خوابی، بی حوصلگی، پرخاشگری، غیبت از محل کار و تحصیل، بی نظمی و ناامیدی در فرزندان خود را جدی گرفته و در پی بررسی علت آن باشید.
- پیشگیری از مسمومیتهای غذایی: مسمومیت با مواد غدایی می تواند در اثر آلودگی غذا در جریان تولید فرآورده های غذایی، تهیه و یا نگهداری مواد غذایی ایجاد شود. باکتری ها، ویروس ها، قارچ ها، مواد افزودنی غیر مجاز، فلزات سنگین و باقیمانده سموم نباتی از عوامل مهم ایجاد مسمومیت های غذایی محسوب می شوند. بوتولیسم از کشنده ترین مسمومیت ها محسوب می شود که در اثر مصرف مواد غذایی مانند سوسیس، کالباس ، کنسرو ماهی، کنسرو ذرت، کنسرو لوبیا، کشک خام و عسل طبیعی که در شرایط نامناسب و غیر بهداشتی تهیه و نگهداری شده اند ایجاد می شود.
- هرگز غذاهای پخته شده را بیش از ۲ ساعت (اگر هوای اتاق گرم می باشد، بیش از یک ساعت) در دمای محیط رها نکنید. برای دوباره گرم کردن غذاهای باقیمانده آنها را تا ۷۴ درجه سانتی گراد گرما دهید و همچنین غذاهایی که بیش از ۳ روز باقیمانده اند را مصرف نکنید.
- علایم و نشانه های برخی از مسمومیت های غذایی با تأخیر ظاهر می شود، یعنی ممکن است ۱۲ تا ۲۴ ساعت بعد از مصرف غذای آلوده، علایم در فرد مسموم بروز نماید. علایم و نشانه های این مسمومیت ها شامل سردرد، تب، خستگی، تهوع، استفراغ، اسهال آبکی شدید، کم شدن آب بدن، ضعف و درد شکم می باشند. دستور طلائی پیشگیری از مسمومیت غذایی: ” پختن غذا و خوردن آن در همان روز ” است.
- پیشگیری از مسمومیت با مواد شیمیایی: در هنگام استفاده از مواد شیمیایی و فرآورده های شوینده و پاک کننده، پنجره ها را باز کنید تا هوا به خوبی در محیط جریان داشته باشد. از اختلاط مواد شیمیایی مانند جوهر نمک با فرآورده های سفید کننده جداً خودداری کنید، بخارات و گازهای ناشی از این اختلال بسیار سمی و خفه کننده می باشد. ضمن استفاده از مواد شیمیایی حتماً از وسایل محافظت کننده مانند دستکش بلند، کفش نفوذ ناپذیر، لباس آستین بلند، شلوار بلند و جوراب استفاده نمائید.چنانچه در منزل کودکی دارید، از قرار دادن خمیر دندان، دهان شویه و یا دیگر فرآورده های آرایشی و بهداشتی در دسترس کودکان خودداری نمایید.
- از قرار دادن ظروف حاوی مواد شیمیایی در کنار مواد غذایی خودداری نمایید. به محض تماس مواد شیمیایی با بدن، باید آن را با آب زیاد شست و شو داد زیرا بخش عمده این مواد که باعث آزردگی در بافت می‌شود، با شست و شوی زیاد برطرف می شود.
- در مورد افرادی که در اثر خوردن نفت یا بنزین دچار مسمومیت می شوند نباید فرد مسموم را وادار به استفراغ کرد، این عمل کار غیرعلمی بوده و عوارض بدی را به دنبال دارد. فرد مسموم شده را باید به اولین مرکز درمانی منتقل کرد تا شست و شوی معده از طریق علمی انجام شود.
- پیشگیری از گزیدگی ها: برای پیشگیری از گزش حشرات می توان علاوه بر نصب توری به پنجره‌ها، پوشیدن لباس‌های محافظت‌کننده و آستین بلند در محیطهای باز غیر شهری، از پشه بند و مواد حشره کش در شب استفاده نمود. نگهداری حیوانات خانگی باعث تجمع بیشتر حشرات می‌شود، بنابراین لازم است نگهداری حیوانات اهلی توأم با رعایت بهداشت باشد. از پوشیدن لباس‌هایی با رنگ روشن و استفاده از عطرهای تند در مناطقی که حشرات زیادی دارند، جداً خودداری کنید زیرا تمام این موارد باعث جذب زنبور‌ها می‌شود. اقدامات اولیه در گزش های معمولی زنبور عبارتند از: محل زنبور گزیدگی را با آب و صابون بشوئید، روی محل زنبور گزیدگی کمپرس سرد یا کیسه محتوی یخ قرار دهید و به طور متوالی هر ۱۵ دقیقه یکبار کیسه یخ را از روی پوست بردارید. از قراردادن مستقیم یخ روی پوست اجتناب نمائید و از گرم کردن موضع بپرهیزید. گزش متعدد در ناحیه سر و گردن خطرناکتر می باشد. بهتر است در این موارد حتماً به پزشک مراجعه نمائید. در مارگزیدگی باید از سرد کردن عضو با آب سرد یا یخ خودداری کرد. بستن یک نوار محکم و پهن، چند انگشت بالاتر از محل گزیدگی مار بویژه اگر محل گزیدگی در دست ها یا پاها باشد توصیه می شود، بستن نوار نباید آنقدر سفت باشد که جریان خون اندام را مختل کند.
- هر ۱۰ تا۱۵ دقیقه، به مدت ۱ دقیقه نوار را باز کرده و دوباره ببندید. این کار باید تا زمان آماده شدن پادزهر ادامه یابد. کودکان زیر سه سال، بیماران قلبی، دیابتی، افراد مسن و معلولین حرکتی و بیماران مبتلا به آلرژی در معرض خطر بالای حساسیت پس از گزش می باشند.
- پیشگیری از مسمومیت با گاز مونوکسیدکربن: مسمومیت با مونوکسیدکربن یکی از مرگبارترین انواع مسمومیت ها (مرگ خاموش) می باشد. مونوکسید کربن گازی بی رنگ، بی بو، بی مزه وشدیداً سمی است که در اثر سوختن ناقص سوخت های فسیلی مانند نفت، گاز، بنزین ، گازوئیل و ذغال چوب حاصل می شود. علایم تماس طولانی با مونوکسید کربن، سردرد، گیجی و خواب آلودگی می باشد. در ادامه تماس، فرد مسموم دچار تهوع، استفراغ و تپش قلب می شود. تماس با مقادیر بالای مونوکیسد کربن می تواند سبب کاهش هوشیاری و مرگ شود.
- جهت کاهش احتمال بروز مسمومیت با گاز مونوکسید کربن باید یک سیستم تهویه هوا در محیط باشد. دائماً از سلامت و استاندارد بودن دستگاههای گرمازا و وسایل غذاپزی اطمینان حاصل نمائید و دودکش این وسایل را کنترل کنید.
- درمکان‌هایی که سیستم‌های گرمایشی شومینه و بخاری است درز در و پنجره به طور کامل بسته نباشد و یا هر سه ساعت یکبار در این مکان‌ها یکی از پنجره‌ها به مدت ۵ دقیقه باز شود تا هوای تازه وارد اتاق شود و از قرار دادن آبگرمکن در فضای بسته جلوگیری شود، همچنین از ساخته شدن آشیانه پرندگان بر دودکش‌ها که خود یکی از دلایل شایع گازگرفتگی است جلوگیری شود. بدین منظور لازم است از دودکش‌های دارای کلاهک مخصوص به شکل هاش (H) استفاده شود.
- هیچگاه در داخل اتومبیل با موتور روشن در مدت هرچند کوتاه، نخوابید، این کار سبب بروز مسمومیت کشنده با مونوکسید کربن خواهد شد، همچنین از روشن کردن گاز پیک نیکی در داخل چادر و یا اتومبیل و یا در محیط بسته دیگری به منظور تامین گرما، جداً خودداری نمائید. قبل از گرم کردن خودرو در پارکینگ، درب پارکینگ را باز کرده و به هیچ وجه شیشه‌های اتومبیل را پایین نکشید تا از خطر مسمومیت با گاز مونواکسید کربن جلوگیری شود.
- در صورت بروز مسمومیت با مرکز اورژانس ۱۱۵و یا مرکز اطلاع رسانی داروها و سموم ۱۰۱ – ۵۲۵۰۱۰۰ تماس بگیرید.
