اسداله قربان زاده – همیشه باید حادثه و رویداد تلخی رخ دهد تا تاوان آن را افرادی بدهند که هیچ گونه اطلاعاتی از کم و کیف قضیه نداشته اند. وقوع رویدادهایی همچون زلزله و سیل جزوء آن دسته از بلایای طبیعی هستند که در طول سال چندین و چند بار در نقاط مختلف کشور روی می دهد و به دلیل برخی بی مسئولیتی ها جان مردمان این سرزمین به فنا رفته است. سیل ابتدای سال و زلزله کرمانشاه در سال گذشته تنها نمونه روشنی از این دست حوادث است که به دلیل رعایت نکردن ساختمان سازی و قرار گرفتن در بافت فرسوده شهری و روستایی مرگ را دستاویز مردم مناطق مختلف کرده است.
جمله معرف پیشگیری بهتر از درمان هم تنها در حد حرف باقی مانده و عمل به آن ساز و کاری دارد که مسئولان امر تنها نظاره گر آن بوده اند.
این چالش جدی در زنجان نیز وجود دارد و وجود بیش از ۵۰۰ هکتار بافت فرسوده در شهر چالش جدی است که وقوع یک حادثه سهمگین تبعات چشمگیری بر شهروندان ساکن در این مناطق در پی خواهد داشت.
آمارهای جمعیتی حکایت از این دارد که شهر زنجان۵۰۰ هزار نفر جمعیت دارد که از این تعداد۵۰ هزار نفر در بافت‌های فرسوده ساکن هستند و درصورت بروز حوادث غیرمترقبه خساران نگران‌کننده‌ای آنها را تهدید می‌کند.
زندگی در بافت‌های فرسوده شرایط نامناسبی را در پی دارد و جمعیت ساکن در این مناطق از کمترین خدمات رفاهی برخوردار هستند. علاوه بر آن بسیاری از آسیب‌های اجتماعی نیز در این مناطق به وقوع می‌پیوندد که بر نگرانی‌ها جامعه می‌افزاید.
دولتی ها قادر هستند با ارائه طرح های تشویقی و فراهم کردن زمینه حضور بخش خصوصی در این قبیل محیط ها زمینه را برای ترغیب عموم برای بازسازی و ساخت و ساز مهیا کنند. بهره‌گیری از ظرفیت‌های شهری و سرمایه‌گذاران با تعامل بر همبستگی در نقاط مختلف زنجان می‌تواند به پیشبرد امور و فعالیت‌ها کمک کند.
تجربه نشان داده است که ورود بخش دولتی به پروژه های عمرانی در بخش های مخلف مدت دار است و فرآیند طولانی مدت برای به سرانجام رساندن ارمغان پروژه‌های مربوط به بافت‌های فرسوده خواهد بود. با این حساب باید ظرفیت‌های موجود در شهرها جدی گرفته شود و بسیاری تصور می‌کنند که می‌توان تکمیل آنها را در مقیاس ملی انجام داد.
فرماندار شهرستان زنجان با اعلام اینکه ۵۰ هزار شهروند زنجانی در بافت فرسوده زندگی می‌کنند، می گوید: ۸۳۸ هکتار از مساحت ۴ هزار هکتاری زنجان فرسوده است و باید مدیران دستگاه‌های اجرایی برای بافت فرسوده برنامه داشته باشند.
رضا عسگری بر لزوم فراهم شدن بسترهای ورود سرمایه گذار برای ساخت و ساز در این مناطق خبر می دهد و می افزاید: به هر حال زندگی در این مناطق با ناهنجارهای اجتماعی همراه است و باید آموزش‌های لازم در این مناطق به صورت جدی مورد توجه قرار داشته باشد تا از آسیب‌های اجتماعی پیشگیری شود. به گفته این مقام مسئول، برای تامین جان مردم در مناطق فرسوده باید برنامه عملیاتی تدوین شده و به صورت جدی به این موضوع پرداخته شود در همین راستا دولت برای مقاوم سازی واحدهای مسکونی به ساکنان که در بافت فرسوده زندگی می‌کنند تسهیلات ارائه می‌دهد. فرماندار شهرستان زنجان درباره تسهیلات حمایتی درنظر گرفته برای هرگونه ساخت و ساز در این مناطق بیان می کند: در گام نخست۹۰ میلیون تومان تسهیلات برای هر واحد فرسوده شهری در نظر گرفته می شود که۴۰ میلیون تومان وام ارزان قیمت با بهره ۹ درصد به این واحد ها اختصاص می‌یابد و از سوی دیگر۵۰ میلیون تومان باقی مانده نیز با همراهی و کمک بانک‌ها با تنفس دو ساله در حوزه مسکن در اختیار مالکان با بافت‌های فرسوده قرار می‌گیرد. وی ادامه می دهد: بعد از دو سال که نوسازی انجام شد باید وام۵۰ میلیون تومانی یکجا تسویه شود، اما بانک‌ها برای این مبلغ تسهیلات ویژه نیز برای سرمایه‌گذاران در این حوزه اختصاص داده است. عسگری با بیان اینکه علاوه بر این تسهیلات۵۰ درصد از هزینه های ساختمانی توسط دولت به شهرداری‌ها پرداخت می‌شود، اظهار می کند: مالکانی که در بافت‌های فرسوده پروانه ساختمانی اخذ می‌کنند،تنها۵۰ درصد را پرداخت می کنند و مابقی توسط دولت به صورت کمک بلاعوض پرداخت می‌شود. فرماندار مرکز استان در خاتمه حرف هایش یادآور می شود: تسهیلاتی که در اختیار مالکان بافت‌های فرسوده قرار می‌گیرد، اعم از معافیت‌های مالیاتی، بخشی از عوارض و تسهیلات ارزان قیمت است که موجب می‌شود این مناطق نسبت به سایر نقاط ارزان تر ساخته شود.
زنگ خطر
یک جامعه شناس زنجانی از حاشیه‌نشینی به عنوان
زنگ خطر یاد می کند و بر این باور است که باید برای کاستن چنین رخدادهایی کارهای
ریشه‌ای انجام داد. دکتر «یوسف بیانلو» اظهار می کند: ما ابتدا باید تعریف درستی از
معضل حاشیه‌نشینی ارائه دهیم. به اعتقاد من هر منطقه ای که از امکانات برای زندگی
اولیه محروم باشد، حاشیه‌نشین محسوب می شود.اما در کشورهای پیشرفته اوضاع جور
دیگری است و به آن به دید مثبت می نگرند، از نظر آنها حاشیه‌ها از لحاظ جغرافیایی
مناطقی هستند که اتفاقا از نظر زیست امکانات بیشتری در آن وجود دارد. وی در پاسخ به این سوال که آیا می توان از حاشیه‌نشینی استفاده مثبتی
کرد، می‌گوید: متاسفانه در جهان سوم از حاشیه‌ها همواره به عنوان مناطق آسیب‌زا
یاد شده است و بیشتر معضلات اجتماعی در آن جا رخ می دهد و کمترین امکانات زیست را
دارند. شما در شهری مانند زنجان شاهد محله‌های محروم در قلب حسینیه اعظم هستید. یا
این که در بی سیم با کوچه‌های کم عرض مواجهید. در چنین مناطق محرومی
گرایش افراد به ویژه نوجوانان و جوانان به انحرافات اجتماعی زیاد است. بیشتر
ساکنان مناطق حاشیه‌نشین از امکانات ورزشی، فضای سبزو محل تفریح محروم هستند.
وی با بیان اینکه تراکم افراد در حاشیه‌ها یک
موضوع مهم است، می گوید: شما در منطقه اسلام آباد شاهد تراکم بالای جمعیت هستید.
طبق استانداردهای تعریف شده در یک کیلومتر ۱۰۰۰ نفر می توانند ساکن شوند و زندگی
کنند اما در اسلام آباد چنین نیست. بیانلو با بیان اینکه در منطقه اسلام آباد تعداد اماکن
تجاری افزایش یافته و به نوعی بورس لوازم خانگی نام گرفته است، می توان این مهم را
مثبت ارزیابی کرد، می گوید: چنین اتفاقی مثبت است اما به شرطی که بتوان آن را
مدیریت و کنترل کرد. در حال حاضر به دلیل تراکم جمعیت فضای اشتغال کم است و از طرف
دیگر همین موضوع ظرفیت آسیب‌های اجتماعی را در این منطقه بالا می برد.
وی می افزاید: باید در چنین مناطقی مدیریت توسط
شهرداری و دیگر ارگان‌ها صورت پذیرد. البته در خیابان اصلی خانه‌ها تغییرکاربری
داده و تبدیل به مرکز خرید شده‌اند که باید توسط نهاد مدیریت شهری کنترل و با
مشارکت خود مردم ساماندهی شود. وی در پاسخ به این سوال
که آیا در سال‌های بعدی تعداد حاشیه‌نشین ها در شهری مانند زنجان رو به افزایش
خواهد بود یا نه؟ می گوید: اگر مدیریت درستی در حوزه شهری صورت نپذیرد، به طور حتم
باید منتظر افزایش حاشیه‌نشینی باشیم.
استقبال کمرنگ
بیشتر ساکنان بافت‌های فرسوده در زنجان حاشیه‌نشینان هستند. هر چند طبق
صحبت های فرماندار شهرستان زنجان، دولت برای نوسازی و بهسازی این مناطق تسهیلات
مختلفی برای اجرا دارد که اعطای وام با نرخ بهره و کارمزد پایین و همچنین تخفیف در
پرداخت عوارض شهرداری و پروانه ساخت از جمله این تسهیلات است، اما این که تا چه میزان استقبال از سوی ساکنان این
مناطق انجام گیرد، داستان دیگری است. در این بین مهاجران روستایی و محرومان جامعه
شهری در سکونتگاه‌های غیر رسمی سکنی گزیده‌اند. این سکونتگاه‌ها عمدتاً بدون مجوز در درون یا خارج از محدوده
قانونی شهرها به وجود آمده است.
مناطقی از جمله کوی فاطمیه، محله اطراف حسینیه
اعظم، اسلام آباد، سایان، خان دره و منطقه بی‌سیم در شهر زنجان نیاز به بازسازی و بهسازی دارند. براساس آمار کوچه‌های مناطق غیررسمی عرض کمتر از ۶ متر دارند و
خودروهای امدادی و شهرداری(برای جمع آوری زباله) امکان ورود به این کوچه‌ها را
ندارند.
