دکتر نیوشا علیمحمدی – شپش یک انگل خارجی است و قدمت آلودگی آن به دوران قبل از تاریخ بر می‌گردد. ابتلا به شپش در سنین مدرسه شایع می‌باشد و آگاهی از علائم و نشانه‌های آن در سنین مدرسه راهی موثر در جهت کنترل آلودگی است.
شپش از خون انسان تغذیه می‌نماید. بزاق شپش حاوی مواد ضد انعقادی است که از لخته شدن خون جلوگیری کرده و خارش شدیدی را موجب می‌شود. شپش قادر به پریدن و جهیدن نیست و حرکت لغزشی دارد. تخم شپش، رشک نام دارد و بیضی شکل و سفیدرنگ و به اندازه ته سنجاق می‌باشد و به مو و درز لباس می‌چسبد. شپش سر در لابلای موهای سر زندگی می‌کند و این مناطق (عقب سر و نیز قسمت پشت گوش) را مورد گزش قرار می‌دهد.
شپش به دنبال تماس نزدیک بین فردی یا هنگامی که افراد خانواده در فصول سرد و برای تامین گرما لباس بیشتری می‌پوشند شایع می‌باشد. شپش محدود به جامعه یا طبقه خاصی نیست و تمامی طبقات را مبتلا می‌کند. دخترها بیشتراز پسرها به شپش سر مبتلا می‌شوند. شپش در آب زنده نمی‌ماند بهمین دلیل در مناطقی مثل استخر قادر به فعالیت نیست و از طریق شنا و استخر منتقل نمی‌شود. آشنایی والدین می‌تواند در پیشگیری از این آلودگی کمک کننده باشد.
اگر کودک شما مبتلا به شپش شد بدانید که بدترین اتفاق عالم برای او رخ نداده است و مهم‌ترین نکته آن است که در این خصوص والدین ترس بخود راه ندهند. البته شپش اگر برای مدتی بدون درمان بماند می‌تواند مشکلاتی برای سلامتی فرد و دیگران ایجاد کند. بزرگ‌ترین مشکل ایجاد حس مشمئز کننده‌ای است که در دوستان و اطرافیان فرد مبتلا بوجود آمده و به مختل شدن روابط بین فردی می‌انجامد. ابتلا به شپش یکی از بیماریهای شایع در همه سنین بویژه در سنین مدرسه می‌باشد. بنابراین آگاهی از علائم و نشانه‌های این بیماری در مدارس، گامی مثبت در جهت کنترل بیماری محسوب می‌شود.
علائم ابتلا به شپش سر
خارش مداوم پشت سر و گردن که ناشی از واکنش حساسیتی نسبت به بزاق شپش می‌باشد که در حین خون خوردن از بدن انسان به پوست وارد می‌شود.
اغلب اوقات وجود شپش سر ممکن است بدون علامت باشد و فقط به طور تصادفی توسط والدین، معلمین یا پرستاران مدرسه تشخیص داده شود.
البته باید توجه داشت که عفونت جدید شپش سر همیشه سبب خارش سر نمی‌شود.
وجود غدد لنفاوی متورم و دردناک در نواحی پس سر و پشت گوش یکی از علائم مهم بیماری است.
تشخیص افتراقی:
بعضی اوقات پوسته‌های سفید ریز مثل شوره در مو ممکن است باتخم شپش اشتباه شوند.
باید توجه داشت که تخم‌های شپش به سختی کنده می شوند چون به قسمت ساقه می‌چسبند در حالیکه شوره سر یا سایر پوسته‌ها براحتی با برس برداشته می‌شوند.
والدین بایستی بدنبال رشک‌هایی که متصل به موها نیز می‌باشند بگردند. البته راه تشخیص قطعی با والدین نمی‌باشد بلکه در صورت مشکوک شدن باید پزشک یا پرسنل بهداشتی آن را تایید نمایند زیرا آنها راحت‌تر می‌توانند اگزما، حساسیت یا سایر بیماری های پوستی را از شپش تشخیص دهند.
راههای انتقال:
۱- از طریق تماس مستقیم افراد سالم با افراد آلوده.
۲- از طریق تماس غیرمستقیم بصورت استفاده از وسایل شخصی آلوده (لباسها، پتو، ملحفه، شانه، برس، حوله، کلاه، روسری و ….)
درمان:
پاکسازی محیط خانه همزمان با درمان فرد باید صورت پذیرد (شپش سر معمولا در خارج از سر میزبان بیش از یک روز زنده نمی‌ماند) موارد زیر نیز توصیه می‌شوند:
۱- شستن لباس هایی که اخیرا استفاده شده و حوله، ملافه و مانند آن در آب جوش، لباس یا پارچه باید حدود ۲۰-۱۰ دقیقه در آب داغ بماند.
۲- فرش‌ها، موکت و روکش ماشین با جاروبرقی پاک شود.
۳- عروسک یا اسباب بازی که کودک با آن می‌خوابد به شیوه بالا شستشو شود.
۴- اگر بعضی اجسام قابل شستشو نیستند باید به مدت دو هفته در کیسه پلاستیکی با درب بسته نگهداری شوند.
۵- شانه سر، برس، گل سر و سایر اشیاء همگی با آب داغ باید شسته شوند.
۶- درمان کاملاً با نظر پزشک انجام پذیرد و ۱۰-۸ روز بعد از درمان دانش آموز مجدداً باید معاینه شود تا در صورت وجود آلودگی فعال درمان تغییر یا تکرار شود.
۷- استفاده از حشره‌کش‌ها توصیه نمی‌شود.
8- استفاده از داروهای ضد شپش (ازجمله شامپو و لوسیون پرمترین در صورت دسترسی و طبق دستور پزشک).البته سایر داروها هم در صورت صلاحدید پزشک قابل اجرا مبشد
عوارض ابتلا به شپش :
۱- خارش شدید در سطح بدن بدلیل تلقیح ماده بزاقی به پوست فرد مبتلا.
۲- عفونت ثانویه مثل زرد زخم که در اثر خاراندن شدید پوست رخ می‌دهد.
۳- عوارض دیگر:
– خستگی عمومی
– افسردگی و پریشانی روانی و بی‌خوابی.
– ضایعات پوستی بصورت بثورات ریز قرمز رنگ.
راههای پیشگیری:
۱- آموزش به مردم در مورد شستشوی البسه و ملحفه در آب جوش به مدت ۳۰ دقیقه و یا استفاده از ماشین لباسشویی خشک کن و اتو کردن درزهای لباس برای از بین بردن شپش و رشک.
۲- رعایت بهداشت فردی (بخصوص استحمام مرتب).
۳- شانه کردن روزانه مو سر.
۴- تمیز کردن همه روزه برس و شانه.
۵- شستشو منظم لباسها، روسری، کلاه و …
۶- عدم استفاده از شانه، برس، کلاه و شال گردن دیگران.
۷- پرهیز از تماس با اشیاء و لباسهای فرد آلوده.
۸- کنترل روزانه موی سر و باز دید بدن ( درصورت لزوم) دانش آموزان در مدرسه و ورزشگاه‌ها.
۹- گزارش موارد آلوده مشاهده شده به نزدیکترین واحد بهداشتی درمانی (خانه بهداشت، پایگاه بهداشتی مراکز بهداشتی درمانی شهری و روستایی).
آنچه باید بدانیم:
درمان:
برای مقابله با شپش می‌بایست از شامپو پرمترین استفاده کرد.
در درمان شپش سر دو نکته مهم را باید همواره به خاطر داشت:
۱- دوبار درمان به فاصله ۸ تا ۱۰ روز لازم است، چرا که اگرچه با درمان نخست، شپش‌های سر و بیشتر تخم‌ها آن از بین می‌روند، اما از آنجایی که امکان سر برون آوردن آنها تا ۸ روز بعد از تخم‌ها وجود دارد، بهتر است به فاصله۸ تا ۱۰ روز، درمان مجدد انجام شود تا پیش از آنکه شپش‌های جدید بالغ شده و توانایی حرکت پیدا کنند از بین بروند.
۲- تمام موارد تماس احتمالی باید درمان شوند، در غیر اینصورت همیشه احتمال ابتلای مجدد وجود خواهد داشت. شامپو پرمترین، عارضه‌ای ندارد. اما مهم این است که درست مطابق آنچه توصیه شده است، بنابراین استفاده شده است و بیش از حد مصرف نشوند، علاوه بر این می‌بایست شامپو به خوبی به تمام موها مالیده شود، چرا که شپش سر کشته نمی شود، مگر آنکه در تماس مستقیم با دارو قرار گیرد.
ضمناً مثل استفاده از هر فرآورده دارویی دیگری لازمست که در مورد مصرف در زنان باردار، مادران شیرده و نوزادان با پزشک مشورت انجام شود.
۳- برای جدا کردن رشک‌ها، استفاده کردن از شانه‌های دندانه ریز لازم است.
۴- شپش سر بر خلاف شپش تنه، ناقل هیچ بیماری دیگری نیست و از این بابت نگرانی وجود ندارد.
۵- به خاطر داشته باشید اگر پس از دوبار درمان مجدداً به شپش سر مبتلا شدید، این بدان معنی است که فرد مبتلا درمان نشده‌ای در نزدیکی شما وجود دارد. به هرحال با ابتلای مجدد دو دوره درمان مجدد هم لازمست.
طریقه مصرف شامپو پرمترین:
ابتدا باید موها را با یک شامپوی دیگر به خوبی بشویید و سپس موها را به خوبی آب کشیده و خشک نمایید. آنگاه مقدار کافی از شامپو پرمترین را بکار ببرید تاتمام موها و پوست سر به خوبی به شامپو آغشته شود و اجازه دهید ده دقیقه در همان حالت باقی بماند سپس موها را با شانه دندانه ریز شانه کنید تا تخم ها خارج شود و نهایتا” موها را بخوبی آب بکشید.
