دکتر نیوشا علیمحمدی – شپش يك انگل خارجي است و قدمت آلودگي آن به دوران قبل از تاريخ بر مي‌گردد. ابتلا به شپش در سنين مدرسه شايع مي‌باشد و آگاهي از علائم و نشانه‌هاي آن در سنين مدرسه راهي موثر در جهت كنترل آلودگي است.
شپش از خون انسان تغذيه مي‌نمايد. بزاق شپش حاوي مواد ضد انعقادي است كه از لخته شدن خون جلوگيري كرده و خارش شديدي را موجب مي‌شود. شپش قادر به پريدن و جهيدن نيست و حركت لغزشي دارد. تخم شپش، رشك نام دارد و بيضي شكل و سفيدرنگ و به اندازه ته سنجاق مي‌باشد و به مو و درز لباس مي‌چسبد. شپش سر در لابلاي موهاي سر زندگي مي‌كند و اين مناطق (عقب سر و نيز قسمت پشت گوش) را مورد گزش قرار مي‌دهد.
شپش به دنبال تماس نزديك بين فردي يا هنگامي كه افراد خانواده در فصول سرد و براي تامين گرما لباس بيشتري مي‌پوشند شايع مي‌باشد. شپش محدود به جامعه يا طبقه خاصي نيست و تمامي طبقات را مبتلا مي‌كند. دخترها بيشتراز پسرها به شپش سر مبتلا مي‌شوند. شپش در آب زنده نمي‌ماند بهمين دليل در مناطقي مثل استخر قادر به فعاليت نيست و از طريق شنا و استخر منتقل نمي‌شود. آشنايي والدين مي‌تواند در پيشگيري از اين آلودگي كمك كننده باشد.
اگر كودك شما مبتلا به شپش شد بدانيد كه بدترين اتفاق عالم براي او رخ نداده است و مهم‌ترين نكته آن است كه در اين خصوص والدين ترس بخود راه ندهند. البته شپش اگر براي مدتي بدون درمان بماند مي‌تواند مشكلاتي براي سلامتي فرد و ديگران ايجاد كند. بزرگ‌ترين مشكل ايجاد حس مشمئز كننده‌اي است كه در دوستان و اطرافيان فرد مبتلا بوجود آمده و به مختل شدن روابط بين فردي مي‌انجامد. ابتلا به شپش يكي از بيماريهاي شايع در همه سنين بويژه در سنين مدرسه مي‌باشد. بنابراين آگاهي از علائم و نشانه‌هاي اين بيماري در مدارس، گامي مثبت در جهت كنترل بيماري محسوب مي‌شود.
علائم ابتلا به شپش سر
خارش مداوم پشت سر و گردن كه ناشي از واكنش حساسيتي نسبت به بزاق شپش مي‌باشد كه در حين خون خوردن از بدن انسان به پوست وارد مي‌شود.
اغلب اوقات وجود شپش سر ممكن است بدون علامت باشد و فقط به طور تصادفي توسط والدين، معلمين يا پرستاران مدرسه تشخيص داده شود.
البته بايد توجه داشت كه عفونت جديد شپش سر هميشه سبب خارش سر نمي‌شود.
وجود غدد لنفاوي متورم و دردناك در نواحي پس سر و پشت گوش يكي از علائم مهم بيماري است.
تشخيص افتراقي:
بعضي اوقات پوسته‌هاي سفيد ريز مثل شوره در مو ممكن است باتخم شپش اشتباه شوند.
بايد توجه داشت كه تخم‌هاي شپش به سختي كنده مي شوند چون به قسمت ساقه مي‌چسبند در حاليكه شوره سر يا ساير پوسته‌ها براحتي با برس برداشته مي‌شوند.
والدين بايستي بدنبال رشك‌هايي كه متصل به موها نيز مي‌باشند بگردند. البته راه تشخيص قطعي با والدين نمي‌باشد بلكه در صورت مشكوك شدن بايد پزشك يا پرسنل بهداشتي آن را تاييد نمايند زيرا آنها راحت‌تر مي‌توانند اگزما، حساسيت يا ساير بيماري هاي پوستي را از شپش تشخيص دهند.
راههاي انتقال:
1- از طريق تماس مستقيم افراد سالم با افراد آلوده.
2- از طريق تماس غيرمستقيم بصورت استفاده از وسايل شخصي آلوده (لباسها، پتو، ملحفه، شانه، برس، حوله، كلاه، روسري و ….)
درمان:
پاكسازي محيط خانه همزمان با درمان فرد بايد صورت پذيرد (شپش سر معمولا در خارج از سر ميزبان بيش از يك روز زنده نمي‌ماند) موارد زير نيز توصيه مي‌شوند:
1- شستن لباس هايي كه اخيرا استفاده شده و حوله، ملافه و مانند آن در آب جوش، لباس يا پارچه بايد حدود 20-10 دقيقه در آب داغ بماند.
2- فرش‌ها، موكت و روكش ماشين با جاروبرقي پاك شود.
3- عروسك يا اسباب بازي كه كودك با آن مي‌خوابد به شيوه بالا شستشو شود.
4- اگر بعضي اجسام قابل شستشو نيستند بايد به مدت دو هفته در كيسه پلاستيكي با درب بسته نگهداري شوند.
5- شانه سر، برس، گل سر و ساير اشياء همگي با آب داغ بايد شسته شوند.
6- درمان كاملاً با نظر پزشك انجام پذيرد و 10-8 روز بعد از درمان دانش آموز مجدداً بايد معاينه شود تا در صورت وجود آلودگي فعال درمان تغيير يا تكرار شود.
7- استفاده از حشره‌كش‌ها توصيه نمي‌شود.
8- استفاده از داروهاي ضد شپش (ازجمله شامپو و لوسيون پرمترين در صورت دسترسي و طبق دستور پزشك).البته سایر داروها هم در صورت صلاحدید پزشک قابل اجرا مبشد
عوارض ابتلا به شپش :
1- خارش شديد در سطح بدن بدليل تلقيح ماده بزاقي به پوست فرد مبتلا.
2- عفونت ثانويه مثل زرد زخم كه در اثر خاراندن شديد پوست رخ مي‌دهد.
3- عوارض ديگر:
– خستگي عمومي
– افسردگي و پريشاني رواني و بي‌خوابي.
– ضايعات پوستي بصورت بثورات ريز قرمز رنگ.
راههاي پيشگيري:
1- آموزش به مردم در مورد شستشوي البسه و ملحفه در آب جوش به مدت 30 دقيقه و يا استفاده از ماشين لباسشويي خشك كن و اتو كردن درزهاي لباس براي از بين بردن شپش و رشك.
2- رعايت بهداشت فردي (بخصوص استحمام مرتب).
3- شانه كردن روزانه مو سر.
4- تميز كردن همه روزه برس و شانه.
5- شستشو منظم لباسها، روسري، كلاه و …
6- عدم استفاده از شانه، برس، كلاه و شال گردن ديگران.
7- پرهيز از تماس با اشياء و لباسهاي فرد آلوده.
8- كنترل روزانه موي سر و باز ديد بدن ( درصورت لزوم) دانش آموزان در مدرسه و ورزشگاه‌ها.
9- گزارش موارد آلوده مشاهده شده به نزديكترين واحد بهداشتي درماني (خانه بهداشت، پايگاه بهداشتي مراكز بهداشتي درماني شهري و روستايي).
آنچه بايد بدانيم:
درمان:
براي مقابله با شپش مي‌بايست از شامپو پرمترين استفاده كرد.
در درمان شپش سر دو نكته مهم را بايد همواره به خاطر داشت:
1- دوبار درمان به فاصله 8 تا 10 روز لازم است، چرا كه اگرچه با درمان نخست، شپش‌هاي سر و بیشتر تخم‌ها آن از بين مي‌روند، اما از آنجايي كه امكان سر برون آوردن آنها تا 8 روز بعد از تخم‌ها وجود دارد، بهتر است به فاصله8 تا 10 روز، درمان مجدد انجام شود تا پيش از آنكه شپش‌هاي جديد بالغ شده و توانايي حركت پيدا كنند از بين بروند.
2- تمام موارد تماس احتمالي بايد درمان شوند، در غير اينصورت هميشه احتمال ابتلاي مجدد وجود خواهد داشت. شامپو پرمترين، عارضه‌اي ندارد. اما مهم اين است كه درست مطابق آنچه توصيه شده است، بنابراین استفاده شده است و بيش از حد مصرف نشوند، علاوه بر اين مي‌بايست شامپو به خوبي به تمام موها ماليده شود، چرا كه شپش سر كشته نمي شود، مگر آنكه در تماس مستقيم با دارو قرار گيرد.
ضمناً مثل استفاده از هر فرآورده دارويي ديگري لازمست كه در مورد مصرف در زنان باردار، مادران شيرده و نوزادان با پزشك مشورت انجام شود.
3- براي جدا كردن رشك‌ها، استفاده كردن از شانه‌هاي دندانه ريز لازم است.
4- شپش سر بر خلاف شپش تنه، ناقل هيچ بيماري ديگري نيست و از اين بابت نگراني وجود ندارد.
5- به خاطر داشته باشيد اگر پس از دوبار درمان مجدداً به شپش سر مبتلا شديد، اين بدان معني است كه فرد مبتلا درمان نشده‌اي در نزديكي شما وجود دارد. به هرحال با ابتلاي مجدد دو دوره درمان مجدد هم لازمست.
طريقه مصرف شامپو پرمترين:
ابتدا بايد موها را با يك شامپوي ديگر به خوبي بشوييد و سپس موها را به خوبي آب كشيده و خشك نماييد. آنگاه مقدار كافي از شامپو پرمترين را بكار ببريد تاتمام موها و پوست سر به خوبي به شامپو آغشته شود و اجازه دهيد ده دقيقه در همان حالت باقي بماند سپس موها را با شانه دندانه ریز شانه کنید تا تخم ها خارج شود و نهایتا” موها را بخوبي آب بكشيد.
