رضا کشاورز – حدود ۷۵درصد تنوع مواد معدنی کشور در استان زنجان وجود دارد. به لحاظ شرایط زمین شناسی، استان زنجان دارای شرایط بسیار مناسبی برای تشکیل کانی ها در زمینه سنگ های معدنی بخصوص در تولید سنگهای تزئینی و نما است و سالانه بخش مهمی از صادرات این استان را به خود اختصاص می دهد. همچنین از نظر داشتن ذخایر غنی، عناصر فلزی نیز دارای اهمیت است.
برخورداری استان زنجان از منابع معدنی متنوع و وجود رگه های بزرگ مواد معدنی و غنی در نقاط مختلف این استان، می تواند سهم مهمی در زمینه توسعه اقتصادی استان زنجان و در ادامه افزایش اشتغال مربوط به آن را فراهم آورد.
قرار گرفتن یکی از بزرگ‌ترین معادن سرب و روی جهان و ذخایر متعدد سنگهای تزئینی اعم از گرانیت، مرمریت، تراورتن، آهن، سرب، مس، منگنز، کرومیت، تالک، فلدسپات، انواع خاک‌های صنعتی، منیزیت، آلونیت، کائولن، سولفات منیزیم، سیلیس، نمک طعام باریتین، براسیت، پرلیت، ذغال‌سنگ، طلای پلاسری، گچ و آهک، سنگ لاشه، نک آبی و… از نمونه های مواد معدنی استان است.
معادن مهم استان عبارتند از سرب و روی انگوران، بر قره گل، فلدسپات مغانلو، سیلیس قزلجه، سیلیس شیورین، گرانیت خلیفه‌لو، گرانیت خراسانلو ۲، کائولن مرشون، خاک صنعتی خراسانلو، آهن مروارید، نمک سیدلر، فلدسپات دوران، مس بایچه باغ. استان زنجان از نظر زمین‌شناسی و تکنیک دارای موقعیت ویژه ای است و از نظر حجم ذخایر نیز در این استان ذخایر عظیمی همچون معدن انگوران وجود دارد.
با توجه به ظرفیت‌های زنجان در بخش صنایع معدنی، با تعامل همه بخش های مرتبط حوزه صنعت و معدن، ایجاد زیرساختها و صنایع فرآوری سنگ های معدنی، افزایش توانمندی و رفع موانع موجود بر سر راه فعالان این حوزه، می توان برنامه راهبردی جهت سرمایه گذاری بهتر در بخش معدن استان تدوین کرد که این امر مستلزم رعایت استانداردهای لازم و زیست محیطی و تلاش تمامی دستگاه های اجرایی مرتبط بوده که سهم معدن را در اقتصاد بهبود می دهد.
با سرمایه‌گذاری در بخش معدن و صنایع معدنی می‌توان ارزش افزوده ناشی از فروش و صادرات مواد معدنی را افزایش داد. هر اندازه جذب سرمایه گذاری انجام شود، می‌تواند ما را در رسیدن به اهداف استراتریک در بخش معدن یاری رساند. بخش معدن در اقتصاد تاثیرات زیادی داشته، به گونه ای که گفته می شود بخش قابل توجهی از سهم بورس کشور متعلق به بخش معدن است و در اﻣﺮ ﺧﻮدﮐﻔﺎﯾﯽ صنایع، اﯾﺠﺎد اﺷﺘﻐﺎل و اﻓﺰاﯾﺶ ﺗﻮﻟﯿﺪ ﻧﺎﺧﺎﻟﺺ ﻣﻠﯽ و درآﻣﺪ ﺳﺮاﻧﻪ ﻧﻘﺶ ﺑﺴﺰاﯾﯽ دارﻧد.
محصولات متنوعی از استان زنجان به سایر استان های همجوار و دیگر استان ها صادر می شود و علاوه بر استان های هم جوار برخی از محصولات تولیدی در استان زنجان نیز به سایر کشورها صادر می شود که یکی از این محصولات صادراتی، سنگ های تزئینی استخراج شده از معادن استان است.
اکنون تعداد کل معادن دارای پروانه بهره برداری استان ۴۱۳ معدن بوده که از ۳۴۲ معدن فعال در این استان ۸۲ معدن فلزی و ۲۶۰ معدن غیرفلزی هستند. ظرفیت اسمی معادن این استان، تولید سالانه بیش از ۱۲ میلیون تن ماده معدنی گزارش شده است و ۲۷۶۸ نفر نیز به طور مستقیم در بخش معادن استان اشتغال دارند.
در حوزه عناصر نادر خاکی فقط وجود ذخایر و شناسایی آنها پس از تکمیل اکتشافات کفایت نمی‌کند، بلکه موضوعی که برای بهره‌برداری از آنها مورد نیاز است ورود سرمایه گذاران آن هم سرمایه‌گذاران کشورهای صاحب تکنولوژی‌های معدنی به این بخش است، چرا که استحصال عناصر نادر خاکی و تبدیل آنها به محصول نهایی نیاز به بهره‌مندی از تکنولوژی بالا در صنایع معدنی و فرآوری دارد.
عناصر نادر خاکی از مواد اولیه و نیازهای ابتدایی تکنولوژی‌های نوین و صنایع پیشرفته در کشورهای توسعه یافته هستند که بسیار گران‌قیمت بوده و ذخایر آنها در سراسر دنیا محدود است. همچنین به دلیل پاراژنز بودن با برخی مواد معدنی همچون آهن، فسفات‌ها، تیتان‌ها و مواد پرتوزا و ترکیب آنها با دیگر مواد معدنی استحصال و فرآوری آنها را نسبت به روش‌های دیگر دشوارتر می‌کند.
همچنین در زمینه وجود عناصر مختلف در کشور با دستیابی به تکنولوژی استحصال و فرآوری مواد و عناصر نادر خاکی که از مهمترین مواد استراتژیک در جهان هستند، می‌توان فشار تحریم‌ها بر کشور را بی اثر کرد.
برای این کار باید به سمت استحصال عناصر نادر برویم و این عناصر نیز به وفور در زمین یافت می شود و حدود ۴۰ تا ۵۰ نوع ماده نادر خاکی در کشور وجود دارد.در استان زنجان نیز از لحاظ عناصر نادر ظرفیت‌های خوبی دارد و حدود نیمی از عناصر نادر خاکی در استان زنجان وجود دارد. اما از آنجا که به صورت بسیار پراکنده در زمین تجمع پیدا کرده اند، بهره‌برداری و جمع آوری آنها بسیار پیچیده و پر هزینه می‌باشد.
دانش فنی استحصال این عناصر نسبت سایر عناصر دیگری همانند آهن، مس، سرب و روی که روش‌های شناخته شده‌ای هستند و به راحتی می‌توانیم آنها را استحصال کنیم دشوارتر است. باید به دنبال کسب علم استحصال عناصر نادر در کشور باشیم و از دولت هم انتظار داریم در این راستا حمایت‌های لازم را داشته باشد. بایستی درجهت بررسی فناوری، دانش فنی، دستیابی به تکنولوژی فرآوری و استحصال عناصر نادر خاکی از مواد معدنی کم عیار اقدام و برنامه ریزی کرد.
مشکلاتی که در زمینه توسعه سینه کار، اکتشاف و معدنکاری در استان زنجان وجود دارد، نبود بازار مناسب، فرسودگی ماشین آلات و تجیهزات، کافی نبودن تعداد واحدهای فرآوری و بالا بودن قیمت تمام شده از مشکلات واحدهای استخراج معدن در این بخش استانی و ملی است و سیستم مدیریت سنتی، نبود زیرساخت های معدنی برای جذب بازارهای داخلی و خارجی هم از دیگر مشکلات است. از جمله این موارد می‌توان به پوشش گیاهی گون در استان‌های شمال غرب کشور از جمله زنجان اشاره کردکه مصوبه قانونی داشته و مشکلاتی را برای معدنکاری در این استان ایجاد کرده است.بعضی پوشش‌های گیاهی از جمله گون، جزو گونه‌های ممنوع‌القطع قرار گرفته‌اند. با وجود این قانون، بسیاری از اکتشاف معادن این استان متوقف شده است.
از سوی دیگر فعالیت معادن در زنجان با سه مشکل عمده مواجه است که این مشکلات شامل استعلام‌های منابع طبیعی و محیط زیست، نیازمندی بخش معدن و صنایع معدنی به فناوری‌های روز و صادرات مواد معدنی و تکمیل زنجیره تولید است، در حالی که اکتشاف، پایه استخراج معادن است و با این روند، فعالیت معدنی استان با تعطیلی مواجه می‌شود.
در راستای گسترش همکاری های بین المللی و توسعه ارتباط با کشورهای معدنی جهان درنظر هست که از پتانسیل و تجارب مهندسان معدن ایرانی مقیم خارج از کشور و فعال در شرکت‌های معدنی افرادی را به عنوان سفرای افتخاری معدنی ایران انتخاب تا ضمن ایجاد یک ارتباط موثر زمینه را برای بروز رسانی دانش و فناوری اعضای خود فراهم شود.
کوتاه سخن اینکه با توجه به انتخاب سفرا در دیگر کشورها، گامی در جهت تولید و افزایش بهره وری معادن خواهیم برداشت. موارد متعددی در غیرفعال بودن معادن استان، تاثیرگذار است، در حالی که معادن می‌توانند جایگزین بسیار مناسبی برای نفت در کشور باشند و ما می‌توانیم این بخش را رونق دهیم.
*رئیس سازمان نظام مهندسی معدن استان زنجان
