*رضا کشاورز- از بین جاذبه های ژئوتوریستی هر کشوری، معادن از اهمیت خاصی برای جاذبه های توریستی برخوردار هستند که با عنوان ژئوتوریسم معادن مورد توجه قرار دارند. چرا که دیدن معادن، روش های اکتشاف و استخراج آن ها، دستگاه ها و ماشین آلات مورد استفاده برای استخراج معادن، مشاهده انواع سنگ ها به ویژه سنگ های قیمتی و جواهری برای مردم جذابیت خاصی دارد.
گردشگری معدنی با معرفی پدیده‌های زمین‌شناختی ضمن رشد آگاهی علاقه‌مندان، به احیای منطقه، حفظ محیط زیست، احداث زیرساخت های رفاهی، درآمدزایی و اشتغالزایی برای مناطقی که معدن واقع شده، نیز کمک فراوانی می نماید. همچنین در معادن متروکه نیز علاوه بر ایجاد منطقه توریستی، در بازسازی منطقه نیز حائز اهمیت می باشد.
بخش معدن دارای جاذبه های فوق العاده ای در زمینه ژئوتوریست و گردشگری است که می توان همراه با مکان های باستانی و تاریخی استان، ظرفیت و پتانسیل های گردشگری معادن و مناطق زمین شناسی به توریست ها و مسافران معرفی شود.
وزارت صنعت، معدن و تجارت در سال۱۳۹۶ درباره توسعه ژئوتوریسم معادن و میرات معدنکاری کشور، طرح های پیشنهادی سازمان نظام مهندسی معدن استان ها را تأیید نموده است که سازمان نظام مهندسی معدن استان زنجان نیز با توجه به اهمیت این موضوع جهت گردشگری نمودن واحدهای متروکه معدن، پتانسیل های مربوط به ژئوتوریسم در استان را به سازمان نظام مهندسی معدن ایران معرفی کرده است.
همچنین مذاکراتی را در رابطه با ایجاد زیرساخت‌ها برای جذب گردشگر در معدن انگوران با اداره‌کل میراث فرهنگی و گردشگری استان و سازمان‌های مربوطه انجام داد تا پس از ایجاد زیرساخت‌ها و اطلاع‌رسانی و تبلیغات لازم، بتواند گردشگران را به این بخش از صنعت استان وارد و ژئوتوریست را در استان احیا کند.
از جمله مناطق ژئوتوریسم استان می توان به معدن سرب و روی انگوران، معدن نمک چهرآباد، معدن مس بایچه باغ، کوه های رنگی ماهنشان، غار کتله خور، دودکش های جن و تخت دیو، لاپیلی یا بمب آتشفشان، ریپل مارک ها و انواع گسلها و چین خوردگی ها اشاره کرد. در این گفتار نیم نگاهی به این ظرفیت مهم گردشگری معدنی استان می پردازیم:
*معدن مس بایچه باغ: از معادن متروکه استان و قدیمی ترین معادن کشور که دارای فعالیت های معدنی در راستای اکتشاف مس و بخش های مختلف و متنوع آثار شدادی معدنکاری و پیشینه تاریخی معدنی، از جمله تونل های استخراجی، ریل گذاری، کوره ذوب و غیره است. این ظرفیت معدنی مهم می تواند علاوه بر موضوع ژئوتوریسم، بستر مناسبی جهت آموزش عملی اعضاء باشد.
وجود ماشین آلات قدیمی، ریل، شیوه های برداشت مواد معدنی و غیره معدن بایچه باغ را به یک فضای آموزشی تأثیرگذار تبدیل می کند. براساس مطالعاتی که سازمان زمین شناسی کشور در معدن مس بایچه باغ انجام داده است، عناصر نادر خاکی هم در این معدن وجود دارد. معدن مس بایچه باغ شهرستان ماهنشان یک منطقه عالی برای ژئوتوریسم خواهد بود.
*معدن نمک چهرآباد: مردان نمکی نامی است که به شش مومیایی کشف شده در زمستان سال ۱۳۷۲ در معدن نمک چهرآباد استان داده شده است. تعدادی از مردان نمکی بر اثر ادامه کار معدن با بولدوزر، به‌شدت آسیب دیده‌اند. در سال۲۰۰۸ بهره‌برداری از معدن متوقف شد و جسد ششمین مرد نمکی به دلیل کمبود امکانات لازم برای نگهداری از آن، دست نخورده در معدن باقی ماند. از میان مردان نمکی یافت شده، سه مرد نمکی مربوط به زمان هخامنشیان (حدود۴۰۰ پیش از میلاد) و دو مرد نمکی دیگر نیز مربوط به اواخر دوران ساسانی (حدود ۴۰۰ تا ۶۰۰ سال بعد از میلاد) هستند.
بررسی وسایل استخراج، حفر معدن و مطالعه خود معدن به همراه اطلاعات به دست آمده از آزمایش کربن چهارده، نشان می‌دهد که در قرن پنجم پیش از میلاد (زمان هخامنشی)، معدن فعال بوده و چندین بار ریزش معدن در آن اتفاق افتاده که باعث کشته شدن تعدادی از معدنچیان شده و تا زمان قرن پنجم (زمان ساسانی) از معدن استفاده می‌شده است. با استفاده از کلنگ و ستون – اتاقک زدن، داخل معدن حفاری انجام می‌شده و روش استخراج در زمان های هخامنشی و ساسانی متفاوت بوده است.
*معدن سرب و روی انگوران: این معدن پتانسیل بالایی برای جذب گردشگران داخلی و خارجی دارد، زیرا این معدن علاوه بر اینکه منبع غنی از سرب و روی و تراورتن است، بلکه از نظر زمین‌شناسی می‌تواند علاقه‌مندان بسیاری را جذب کند که البته معدن انگوران دارای کلاس جهانی نیز است. در صورت امکان و ایجاد زیرساخت‌ها معدن انگوران را به یکی از جاذبه‌های گردشگری استان تبدیل خواهد شد.
*کوه های رنگی ماهنشان: از دیگر جاذبه های توریستی استان، کوه های رنگی ماهنشان است که جذابیت توریستی دارد و جزو پدیده های زیبای زمین شناسی در حواشی جاده زنجان به ماهنشان است که پتانسیل قابل توجه ای برای صنعت ژئوتوریسم است. دودکش های جن و تخت دیو، لاپیلی یا بمب آتشفشان، ریپل مارکه ا و انواع گسلها و چین خوردگی ها که در مسیر جاده ماهنشان است که به وضوح قابل مشاهده است. و جلوه زیبایی به این مناطق داده است.
*دودکش های جن: یکی از جاذبه های طبیعی این استان غار کتله خور است. غار کتله خور در دل کوه های آهکی جنوب استان زنجان در پنج کیلومتری گرماب از توابع شهرستان خدابنده واقع شده است. این منطقه محل سکونت ایل شاهسون های افشاری است. راه دسترسی مناسب، امکانات رفاهی و جاذبه های گردشگری منطقه، از جمله ویژگی هایی است که مطمئناً می تواند کتله خور و اطرافش را به منطقه ای خوب برای بازدید با تور ایرانگردی تبدیل کند.
دهانه ورودی غار به صورت طاق مثلثی شکل به قطر۷۰ سانتیمتر تنها راه دسترسی به داخل غار می باشد. عمق غار از۱۵۰ متر شروع و در برخی قسمت ها زیاده شده و تا ۷۰۰ متر هم می رسد. استالاگیت ها و استالاگمیت ها با ارتفاع۳۰ تا ۴۰ متر، کف و سقف غار را پوشانده اند و صحنه ای زیبا شکل گرفته است.
*رئیس سازمان نظام مهندسی معدن استان زنجان
