طرح توجیهی پیشرو درباره، زعفران با نام علمی از خانواده زنبقیان گیاهی علفی، چند ساله، بدون ساقه و پیازدار است. پیاز زعفران از نوع توپر و تقریبا کروی شکل با قطر۳ تا ۵ سانتی‌متر و پوششی قهوه‌ای رنگ است که زیر خاک قرار می‌گیرد. هر پیاز ۹۶ تا برگ باریک، نظیر برگ علف‌های چمنی تولید می کند. ریشه‌های زعفران از نوع افشان هستند که از قاعده پیازها و از روی دایره محیطی آن می‌رویند. گل زعفران اولین اندامی است که در اوایل پاییز ظاهر میشود.
در سال اول کشت، به علت ضعف پیازها و عدم استقرار کامل آنها در خاک و کشت عمقی، جوانه‌های گل توان کافی برای رویش ندارند و حتی برگ‌ها در سال اول دیرتر از معمول ظاهر می‌شوند. پوشش گل از سه کاسبرگ و سه گلبرگ همرنگ بنفش تشکیل میشود، به طوری که تشخیص کاسبرگ‌ها از گلبرگ‌ها مشکل است.
تعداد پرچم‌ها سه و طول میله پرچم دو برابر بساک است. بساک زعفران زرد رنگ است. مادگی در مرکز گل قرار گرفته و دارای یک تخمدان است و از قسمت تخمدان خامه باریکی خارج می‌گردد.
خامه طویل و کشیده بوده به رنگ زرد کمرنگ است که به یک کلاله شفاف قرمز نارنجی سه شاخه‌ای به طول ۲-۳ سانتی متر ختم میشود سه کلاله همراه باخامه پس از خشک کردن، زعفران تجارتی را تشکیل می‌دهند. ما در طرح توجیهی این محصول می کوشیم تا احداث واحد تولید پودر زعفران در کپسول را مورد امکان سنجی قرار دهیم.
معرفی کاربردهای محصول طرح توجیهی
طبق تحقیقات متخصصان ما در تهیه طرح توجیهی، مهم‌رین خواص زعفران که از قدیم الایام بوده درمان افسردگی است. زغفران خاصیت کاهش چربی و کلسترول خون و افزایش نفوذ اکسیژن در پلاسما دارد. در طب عوام نقاط مختلف جهان، زعفران به عنـوان آرام‌بخش، ضد اسپاسم، اشتها‌آور و مقوی معده استفاده میشود.. در کشور آلمان زعفـران بـه عنوان آرام‌بخش، درمان درد معده و شکم و آسم مصرف میشود. دارای بوی قوی و طعم تلخ است. خون‌ساز است و گردش خون را آسان می‌کند. باعث تحریک اعصاب میشود. کبد را تصفیه و قوی می‌سازد.
بررسی سابقه مصرف محصول طرح توجیهی
تولید زعفران کشور بیش از ۲۰۰ تن در سال است که ۱۸۵ تن از آن به صادرات اختصاص دارد و باقیمانده آن در داخل مصرف میشود. با توجه به آمار صادرات چند سال اخیر میزان مصرف زعفران کشور بین ۳۵ الی ۵۵ تن در سال است که مصرف آن به صورت پودر داخل کپسول بسیار محدود و در حد صفر است، چرا که اکنون واحد تولید و بسته بندی زعفران در کپسول در کشور فعالیت نمی‌کند و این محصول در بازار موجود نیست. پیشنهاد این طرح توجیهی برای سال 1390 این است که، حداقل ۱۰ درصد مصرف زعفران کشور، معادل ۵,۳ تا ۵,۵ تن (میانگین ۴ تن در سال) به صورت کپسول تهیه و در اختیار مصرف کنندگان قرار گیرد.
تحلیل ضرورت اجرای پروژه طرح توجیهی
زعفران به جهت طعم، بو و رنگ زرد خاصی که دارد به وفور در غذا و به ویژه همراه با برنج، صنایع شیرینی‌سازی، داروسازی و صنایع دیگر به مصرف می‌رسد. براساس تحقیقات انجام شده زعفران خواص ضد سرطانی داشته و به عنوان یکی از مفیدترین داروهای ضد تومور و جمع‌کننده رادیکال‌های آزاد عمل می‌کند. زعفران ماده شادی‌بخش، آرام‌کننده، تقویت‌حافظه، افزایش‌دهنده تمرکز و ضد افسردگی است. همچنین زعفران در درمان آلزایمر، پارکینسون، کم‌خوابی، سرفه و آسم بسیار کمک کننده است.
مواد اولیه، کمکی و مصرفی طرح توجیهی
گیاه زعفران به عنوان عمده‌ترین ماده اولیه محسوب میشود.
بازار هدف طرح توجیهی
کارشناسان طرح توجیهی ابراز داشتند علاوه بر بازار داخلی در مورد بازار خارجی، پس از بررسی و مطالعه مقررات واردات و صادرات، شرایط خاصی برای صادرات زعفران یافت نشد و آیین و مقرارات متداول در این خصوص استفاده میشود کشور ما به سبب برخورداری از شرایط اقلیمی مناسب و متنوع، وجود ذخایر عظیم و نیروی کار ارزان و موقعیت ترانزیتی عالی، از موقعیتی خاص در بخش صادرات غیر‌نفتی به ویژه صنایع غذایی برخوردار است. ولی به علت عدم وجود صنایع تبدیلی مناسب، به نحوه مطلوبی از آن بهره‌برداری نمی‌شود. در خصوص زعفران با برنامه‌ریزی اصولی می‌توان گام‌های اساسی در جهت ایجاد ارزش افزوده بسیار بالاتر از وضع حاضر برداشت تا کشور و به‌ویژه کشاورزان زعفران‌کار بیشتر از گذشته از حاصل دست‌رنج خود بهره برند.
دانش فنی پروژه طرح توجیهی
توجه به بسته‌بندی مدرن و شایسته و در خور این محصول با ارزش در کشورمان، تشویق و ترغیب کشاورزان برای تولید با کیفیت و بالای این محصول برای جلوگیری از کاهش سهم تولید زعفران ایران و جلوگیری از افزایش بی‌رویه قیمت این محصول برای ممانعت از روی‌آوردن کشورهای خریدار به سایر کشورهای تولیدکننده و از همه مهم‌تر شناسنامه‌دار کردن زعفران ایرانی مواردی است که اکثریت متخصصان و کارشناسان طرح توجیهی به آن تاکید دارند. پس لازم است با توجه جدی به این موارد این این طلای ارزشمند را برای کشورمان حفظ و نگهداری کنیم.
روش تولید طرح توجیهی
زعفران پس از دریافت در قرنطینه آزمایشگاه قرار می‌گیرد و تا حصول نتایج محموله باید در قرنطینه آزمایشگاه بماند. سپس نمونه‌برداری از تمام نقاط محموله (بالا، پایین، وسط، کنارهای کیسه) توسط مسئول کنترل کیفیت انجام میشود.
بعد از نمونه‌برداری آزمایشات فیزیکی،شیمیایی و میکروبی بر روی نمونه انجام میشود.آزمایشات شامل قدرت رنگی زعفران، سافرانال، پیکروکروسین (تلخی،رطوبت ورنگ مصنوعی) است. در اوایل فصل زعفران آزمایشات میکروبی هم صورت می‌گیرد، چون میزان آلودگی زعفران در اوایل فصل بالاست.
بعد از این آزمایشات و تائید زعفران به بخش تولید اجازه داده میشود از آن زعفران استفاده شود. سپس ایستگاه بازرسی وجود دارد که در آن زعفران دستچین شده و ضایعات آن را بر‌می‌دارند و هم وزن آن زعفران جایگزین می‌کنند. بعد از طی این مرحله زعفران برای بسته‌بندی به ماشین‌های کپسوله انتقال داده میشود. این ماشین‌ها زعفران را بر اساس وزن تعیین شده کپسوله می‌کنند.
دیاگرام فرایند تولید طرح توجیهی
محل‌های پیشنهادی طرح توجیهی برای اجرای طرح
بر اساس مطالعات صورت گرفته طرح توجیهی استانهای خراسان، فارس، یزد، کرمان، سمنان، مرکزی و اصفهان مناسب برای احداث واحد تولید پودر زعفران در کپسول است.
نتیجه‌گیری طرح توجیهی و پیشنهاد
در حال حاضر، زعفران ایران به عنوان یک محصول مهم، استثنایی و انحصاری کشور، به رغم حمایت‌های قابل توجه مستقیم و غیرمستقیم دولت، با مشکلات روبـه‌رو است و بهره‌گیری از مزیت‌هـای موجود در راستای کاهش مشکلات و خطرهای پیش‌روی آن یک ضرورت محسوب میشود و در این خصوص شایسته است وزارت جهادکشاورزی اهتمام بیشتری نسبت به افزایش شاخص‌های بهره‌وری محصول زعفران بـه خصوص شاخص عملکرد آن نشان دهد. همچنین پیشنهاد میشود وزارت صنایع نسبت به ساماندهی واحدهای بسته‌بندی زعفران اقدام لازم را انجام دهد و نسبت به اطلاع‌رسانی و تشویق تولید‌کنندگان بـه استفاده از واحدهای مدرن فرآوری و بسته‌بندی، سیاست‌های منعطفی را در پیش‌گیرد.
*ساخت واحد تولید کشمش سورت و بسته بندی شده
به خشک شده برخی ارقام انگور از جمله سلطانی بی دانه (به رنگ روشن) و کورنت ( به رنگ تیره) که در معرض نور خورشید یا با استفاده از خشک کنهای صنعتی تهیه می شود.
معرفی محصول طرح توجیهی
به خشک شده برخی ارقام انگور از جمله سلطانی بی دانه (به رنگ روشن) و کورنت ( به رنگ تیره) که در معرض نور خورشید یا با استفاده از خشک کنهای صنعتی تهیه می شود، کشمش گفته میشود. کد آیسیک محصول ۱۵۱۳۱۹۱۰ میباشد.
معرفی کاربردهای محصول طرح توجیهی
کشمش بسته بندی شده به عنوان کالای نهایی مصرفی در دسته خشکبار قرا گرفته و به عنوان تنقلات مصرف میشود. البته بعضی انواع کشمش با عنوان کشمش پلویی مصارف غذایی نیز دارد.
بررسی سابقه مصرف محصول طرح توجیهی
با در نظر گرفتن ظرفیت واحدهای تولیدی فعال و در دست احداث، همچنین میزان صادرات این محصول در فاصله زمانی مورد نظر، میزان و روند مصرف کشمش از میزان ۴۲٫۵ تن در سال ۱۳۷۹ به میزان ۳۲ تن در سال ۱۳۸۲ کاهش یافته است.
تحلیل ضرورت اجرای پروژه طرح توجیهی
از ویژگی های خاص کشمش، اقتصادی بودن تولید آن است زیرا از انرژی خورشید استفاده شده، مواد بسته بندی آن ساده است، محصول خشک شده حجم کمتری داشته و در شرایط انبار معمولی دارای عمر ماندگاری طولانی می باشد. ضمناً تجهیزات لازم برای تهیه کشمش بسیار ساده است.
مواد اولیه، کمکی و مصرفی طرح توجیهی
انگور، البته همه ارقام انگور برای تهیه کشمش مناسب نیستند بیشترین ارقامی که امروزه برای تهیه کشمش استفاده می شود، ارقام بی دانه است. مهمترین آنها رقم کشمشی یا سلطانی و یا تامپسون سیدلس می باشد. روغن و گوگرد نیز به ترتیب برای جلا دادن و فومیگاسیون مورد استفاده قرار می‌گیرند.
بازار هدف طرح توجیهی
علاوه بر بازار داخلی، بررسی میزان صادرات و روند آن طی سالهای گذشته، بیانگر افزایش میزان صادرات میباشد. بررسی سهم صادرات محصولات باغی از تولید آنها در سال ۱۳۸۲ نشان میدهد که کشمش با اختصاص سهم ۸۲ درصدی صادرات از کل تولید در رده اول قرار دارد.
دانش فنی پروژه طرح توجیهی
روش های متعددی برای آماده سازی انگورها از جمله آفتاب، سایه خشک، استرالیایی و کالیفرنیایی وجود دارد. همچنین خشک کردن به دو روش آفتابی و صنعتی انجام می‌گیرد. در روش آفتابی روش های خشک کردن در طبق،طبقات طوری،داربستی و تاک مورد استفاده قرار می‌گیردهمچنین در روش صنعتی از انواع خشک کن های موجود نظیر کیلن، کابینی، خورشیدی،نواری متحرک و تونلی می‌توان استفاده کرد.
خلاصه بررسی مالی طرح توجیهی در جدول ۱ آورده شده‌است.
روش تولید طرح توجیهی
به طور ساده مراحل مختلف تهیه کشمش را می توان به انتخاب نوع ماده اولیه، آماده سازی، خشک کردن، بسته بندی و نگهداری تقسیم کرد.
محل‌های پیشنهادی اجرای طرح
از بررسی واحدهای فعال و در دست احداث نتیجه میگیریم استانهای قزوین، زنجان، مرکزی، فارس، خراسان، همدان، آذربایجان شرقی و آذربایجان غربی به عنوان محل اجرای طرح مناسب‌ترند. استقرار واحد جدید در شهرکهای صنعتی فعال در این استانها به دلیل دسترسی به امکانات ارتباطی، تاسیسات زیر بنایی و … پیشنهاد میشود.
نتیجه گیری طرح توجیهی و پیشنهاد
با توجه به فراوانی مواد اولیه و پتانسیل بالای کشور در تولید ارقام متنوع انگور و عدم پیچیدگی تکنولوژی مورد نیاز در فرآوری، همچنین حمایت های مالی دولت در جهت ایجاد طرح های اشتغالزا و زودبازده، ایجاد چنین واحد صنعتی با توجه به روابط عرضه و تقاضا و امکان توسعه صادرات کاملا توجیه پذیر و اقتصادی است.
