محسن احدی – استان زنجان پتانسیل های زیادی در بخش کشاورزی دارد؛ به طوری که بر اساس طبقه‌بندی اقلیمی ۱۱ نوع آب و هوا در استان وجود دارد که این موضوع حکایت از تنوع آب و هوایی است. این امر ظرفیت تنوع تولید محصولات کشاورزی را دارد. دکتر شاهپور اعلایی مقدم ، معاونت توسعه و امور زیربنایی سازمان امور عشایر کل کشور در گفتگو با «شهاب زنجان» از این ظرفیت ها و راهکاری های توسعه بیش از پیش صنایع کشاورزی استان می گوید:
استان زنجان به عنوان یکی از مناطقی است که در حوزه کشاورزی ظرفیت بالایی دارد. شما به عنوان کارشناس این حوزه و کسی که در حوزه کشاورزی و دامپروری مسئولیت‌های گوناگون داشته‌اید، می‌توانید، ظرفیت‌های مثبت حوزه کشاورزی و دامپروری استان را توضیح دهید.
با توجه به موقعیت جغرافیایی و استراتژیک به لحاظ فعالیت‌های اجرایی سه ناحیه آب و هوایی سردسیری، معتدل و نیمه گرمسیری وجود دارد که میانگین بارش ای آن حدود۳۰۰ میلی‌متر در سال است. ۷۸ درصد از اراضی قابل کشاورزی کشور در مساحت۸۸۳ هزار هکتار به تفکیک ۱۶۸ هزار و ۳۹۵ هکتار اراضی آبی(دو درصد اراضی آبی کشور) و مابقی اراضی دیم است. در استان زنجان۶۸ نوع محصول زراعی و ۲۱ نوع محصول باغی وجود دارد و بیش از ۳۰ هزار هکتار از اراضی آن به سیستم آبیاری نوین تجهیز شده است. عمده‌ترین محصولات زراعی استان شامل گندم، جو، نباتات علوفه‌ای، سیب زمینی،پیاز،حبوبات، دانه های روغنی و محصولات باغی شامل زیتون، سیب و انگور می‌باشد و تولید سیر خشک، زیتون و سیب درختی دارای مزیت نسبی در این استان است.
در مورد مزیت‌های بخش دامپروری استان زنجان نیز باید بگویم که دامپروری و دامداری به عنوان یکی از زیر بخش‌های مهم کشاورزی ضمن این که منبع اصلی تامین فرآورده‌های پروتئینی کشور به شمار می‌رود و بعد از زراعت و باغبانی در استان زنجان، بیشترین سهم را از ارزش افزوده بخش کشاورزی داراست که این بخش در قالب به بهره برداران روستایی، عشایر و صنفی است. در همین راستا ۹۰ درصد عشایر، ۷۰ درصد روستاییان و۱۰ درصد شهر نشین‌ها در فعالیت دامپروری و دامداری اشتغال دارند. استان زنجان دارای تقریبا دو میلیون و۷۰۰ هزار راس دام در قالب دامداری صنعتی و سنتی بوده که هشتاد و سه هزار و ۷۶۶ راس در قالب بهره‌برداری دامی کشاورزی، هفده هزار و ۶۰۰ بهره‌برداری دامی، یک میلیون و ۱۸۰ هزار و ۹۲۲ هکتار اراضی کشاورزی، یک میلیون و ۱۴۰ هزار هکتار مرتع و تولید سالانه ۱۵ هزار تن گوشت، ۸۲ هزار تن شیر، ۲۰ هزار تن گوشت مرغ و ۸۸۰۰۰ تخم مرغ به‌عنوان یکی از قطب‌های تولید محصولات دامی، دامپروری و طیور کشور به حساب می‌آید.
با وجود ظرفیت بالای حوزه کشاورزی و دامپروری استان شاهد این بوده‌ایم که در این حوزه نتوانسته‌ایم، پتانسیل ها را بالفعل کرده و جایگاه حقیقی زنجان را در این حوزه تثبیت کنیم. مهمترین عوامل این چالش چیست؟
در خصوص مهمترین مشکلات بخش کشاورزی و دامپروری استان زنجان می توان مواردی مانند پایین بودن راندمان آبیاری در استان، عدم تجهیز اراضی به سیستم آبیاری تحت فشار و پایین بودن راندمان انتقال آب در مزارع را ذکر کرد که موجب می‌شود، هم هزینه آبیاری بیشتر شده و در کنار آن تولید محصولات کشاورزی بالا نباشد. باید اضافه کنم که امروز تنها کمتر از ۵ درصد از اراضی کشاورزی و زراعی استان به سیستم آبیاری نوین مجهز هستند که این آمار مناسبی نیست.
مورد دیگر نبود توسعه صنایع تبدیلی و تکمیلی محصولات کشاورزی استان است که نمی‌تواند محصول اولیه را فرآوری کرده و به بازار عرضه کند. این موضوع موجب می‌شود که کشاورزی و دامپروری استان به سوی خام‌فروشی حرکت کند. مورد دیگر در بحث مشکلات حوزه کشاورزی و دامپروری استان پایین بودن اطلاعات و دانش علمی کشاورزان و دامداران استان است که متاسفانه موجب می‌شود، کشاورزی هنوز از قالب سنتی خود خارج نشده و به یک صنعت مدرن تبدیل نشود. در کنار این عدم وجود تشکل‌ها و تعاونی‌ها یا ارکان تخصصی که بتوانند زنجیره ارزشی و تکمیلی را از تولید محصول اولیه تا ایجاد محصول نهایی و فراهم کردن آن برای سفره مصرف‌کننده تامین کند و همچنین عدم وجود بازارهای متمرکز و عمده عرضه محصولات کشاورزی و دامی در شهرستان های استان موجب می شود، میان تولید کننده و مصرف کننده نهایی ارتباط مثمر ثمری برقرار نشود.
در کنار این نداشتن الگوی کشت مناسب برای اراضی و باغ های استان، عدم تدوین نظام بهره برداری در اراضی پایاب و ایستگاه های پمپاژ آب، وجود مقررات و مکاتبات دست و پاگیر اداری در راستای فعالیت‌های بهره‌برداران، پایین بودن درصد و ضریب مکانیزاسیون در بخش کشاورزی، عدم توسعه و ساخت انبارهای فنی برای نگهداری محصولات دامی و کشاورزی، عدم ساخت و توسعه کارگاه‌های قطعه بندی، بسته بندی و لیبل زنی محصولات پروتئینی، ضعیف بودن توسعه و احداث شهرک‌های گلخانه‌ای، عدم توجه و اهمیت به نظام صنفی کشاورزی و تفکیک وظایف دستگاه‌های موازی و عدم توسعه منابع طبیعی و جنگلکاری در ارتفاعات استان با توجه به بارش مناسبی که وجود دارد را می‌توان از موارد دیگری در حوزه مشکلات بخش کشاورزی و دامپروری استان دانست.
استعدادهای بخش روستایی و عشایری استان برای کسب درآمد در چه حوزه‌هایی است؟
بخش کشاورزی و دامپروری در استان از پتانسیل‌های خوبی برای توسعه و ایجاد درآمد برخوردار بوده و در صورت بالفعل شدن این استعدادها، شاهد رونق هر چه بیشتر این بخش‌ها خواهیم بود. بخش روستایی و عشایری می‌تواند در بخش توسعه صنعت بوم‌گردی و عشایری، اکوتوریسم و گردشگری کشاورزی در کنار توجه جدی به دانش بومی و حفظ فرهنگ کهن و آیین روستاییان و عشایر منطقه فعال شده و به جذب گردشگر داخلی و خارجی بیانجامد که با خود ثروت و پیشرفت به همراه می‌آورد.
ایجاد بازارهای صنایع دستی، عرضه گیاهان دارویی منطقه و ایجاد کارگاه‌های تولیدی و بسته‌بندی محصولات کشاورزی و دامپروری مربوط به روستاییان و عشایر با استانداردهای نوین می‌تواند به رونق این بخش در استان منجر شود.
برای توسعه متوازن در بخش روستا و عشایر و افزایش تولید و فروش محصول در این زمینه باید نسبت به اختصاص تسهیلات کم بهره به فعالیت‌های کشاورزی و دامپروری در این حوزه، کمک به توسعه شرکت‌های فنی و مهندسی و پشتیبانی کشاورزی، توجه به نظام صنفی کشاورزی و واگذاری تصمیم‌گیری‌ها به تشکل‌های غیردولتی توجه کرد. توسعه تعاونی‌ها و تشکل‌های بخش کشاورزی با هدف کمک به اقتصاد بازرگانی مبتنی بر زنجیره ارزش، مدیریت آب و جلوگیری از هدر رفت آن با بهبود الگوی کشت با بهره‌گیری از الگوهای نوین کشاورزی، احداث کارخانه‌های بزرگ فرآوری و تبدیل محصولات کشاورزی در استان با تاکید بر آمایش سرزمین به طوری که در مناطقی که محصولی عمده تولید است، کارخانه تبدیلی در آن منطقه احداث شود، جذب سرمایه‌گذار، کاهش قوانین دست و پاگیر اداری، توجه به حفظ کاربری باغات و‌مزارع، رعایت اصل شایسته سالاری در مدیریت بخش کشاورزی و دامپروری در استان و شهرستان‌ها، ایجاد ارتباط بین بخش کشاورزی و دانشگاه و ایجاد زمینه انتقال دانش و فناوری از نهادهای مربوطه به کشاورز اهمیت روزافزونی داده شود.
توجه به قوانین فرادستی از جمله قانون افزایش بهره‌وری کشاورزی، قانون برنامه ششم توسعه، سند چشم‌انداز۲۰ ساله، سیاست‌های ابلاغی مقام معظم رهبری و بیانیه گام دو انقلاب اسلامی در بخش اشتغال و تولید محصولات کشاورزی منجر به افزایش ظرفیت صادرات غیرنفتی کشور شده و در نهایت در شرایط تحریم‌های کنونی به یاری اقتصاد کشور می‌آید.
برای رسیدن به چنین ظرفیتی در بخش کشاورزی، مسئولان مربوطه در این بخش باید چه اقداماتی را انجام دهند تا شاهد رشد و بالندگی در این عرصه باشیم؟
برای بالفعل کردن استعدادهای بخش کشاورزی و دامپروری استان در حوزه روستایی و عشایر، مسئولان در این زمینه باید نسبت به اقداماتی از جمله برگزاری نمایشگاه‌های توانمندی استان و معرفی ظرفیت‌ها به سرمایه‌گذاران در بخش‌های تولید محصولات کشاورزی چون سیب، زیتون، انگور و سیب‌زمینی و همچنین سرمایه‌گذاری برای تکثیر نژاد اصیل افشار در حوزه دام بسیار مطلوب است.
اقداماتی همچون توجه جدی به مسائل و مشکلات روستاییان، عشایر، کشاورزان و دامپروران و حل معضلات محل سکونت آنها و فراهم کردن زیرساخت‌ها، حل مشکلات معیشتی جوانان برای جلوگیری از مهاجرت به شهر، تشویق به فروش محصولات به صورت توافقی به جای فروش تضمینی، بهبود وضعیت بیمه کشاورزان و دامپروران و توجه به وضعیت بازنشستگی آنان، اختصاص برنامه‌های تلویزیونی برای انتقال دانش به کشاورزان و همچنین ساخت مستند برای نمایش در شبکه ملی برای معرفی ظرفیت‌ها، تقویت آموزش در حوزه ترویج در حوزه سازمانی، توسعه بیمه محصولات کشاورزی و دامی، ایجاد مزارع پایلوت و برگزاری تورهای آموزشی و توجه جدی به بخش‌های بازرگانی مانند پشم و پوست که مغفول مانده باید در دستور کار اداره کل و ادارات شهرستانی در زنجان قرار بگیرد تا شاهد انقلابی عظیم در بخش کشاورزی و دامپروری استان بوده که با خود رشد اقتصادی و رفاه را به همراه می‌آورد.
