اسد قربان زاده- 113 کیلومتر که به سمت غرب زنجان می رویم به یکی از شهرستان های تاریخی و نام آشنای این دیار پا می گذاریم.
شهر صخره ها، قلعه ها،معادن،حیات وحش،جاذبه های طبیعی و نیز کوه های رنگی. نام این شهرستان “ماه نشان” است و نشان تاریخ را می شود از جاذبه های تاریخی آن سراغ گرفت.
شهرستانی که به قول کارشناسان جاذبه های طبیعی آن در نوع خود کم نظیر است. “ماد نشان” که به علت قدمت زیاد و پیدا شدن آثاری از زندگی قوم ماد در این دیار این نام را به خود گرفته بود، به مرور زمان “ماه نشان” نام گرفته است. وجود انگور زیاد در این دیار باعث شده بود که به نام « می نوشان » نیز معروف شود و این روزها نام امروزی را به خود گرفته است. یافته هایی که از غار تاریخی گلیجک در 37 کیلومتری محدوده ماهنشان به دست آمده دوران پیش از تاریخ را حکایت دارد.
وجود آثار باستانی و قدیمی “ستی قلعه” که به دوره ساسانیان بر می گردد، شاید سند خوبی بر قدمت سکونت در این منطقه باشد. درياچه طبيعي، رودخانه‌هاي متعدد دايمي و فصلي، كوه‌هاي سر به فلك‌كشيده،چشمه‌ها،باغ‌ها و كشت زارهاي زيبا و ديدني تنها بخشی از زیبایی های تاریخی و طبیعی ماهنشان است. البته نباید از چشمه هاي آب معدني، كرانه رودخانه هاي منطقه، درياچه آب شيرين، كاروان‌سراها و قلعه هاي قديمي كه در قسمت هاي مختلف منطقه واقع هستند به سادگی بگذریم.
باغ های خرم کرانه های رودخانه ها همگی از ارتفاعات متعدد این شهرستان سرچشمه می گیرند و نباید از نقش آنها در آبادانی و زیبایی منطقه غافل بود. چشمه آب گرم “ميانج” و “حلب” دهستان انگوران و چشمه آب معدني” نيگجه” كه در روستايي به همين نام واقع شده از مناطق مهم آب درماني منظقه محسوب می شوند که هر ساله در ماه های خرداد و تير مسافران زیادی را که به این دیار پا می گذارند؛ پذیراست.
شاید ، زيباترين جاذبه هاي طبيعي ماه نشان درياچه زيباي”پري” كه در محدوده آن واقع شده، تقريبا تنها درياچه طبيعي كل استان است كه با چشم انداز بسيار زيبايي در ميان يك دشت وسيع گسترده شده است. جاذبه هاي تاريخي در شهرستان ماهنشان، حكايت از تاريخ و پيشينه تاريخي اين منطقه دارد. كاروانسراي “سرچمگ، قلعه” سيتي قلعه”، قلعه باستاني بهستان و قلعه صخره اي “مهر” از مهم ترين جاذبه هاي تاريخي شهرستان ماه نشان هستند.
انگوران، نامی آشنا برای صنعتگران
ماهنشان شهر معادن است، شاید به خاطر قرار گرفتن معدن بزرگ انگوران در این شهرستان صنعتگران کشور با این دیار پا بگذارند.حتی برای یک بار هم که شده به این دیار شهرستان بیگانه نباشند. زمین شناسان معتقدند؛ وجود كوه‌هاي متعدد و سرگذشت ديرينه این کوه ها، حکایت از معادن فلزی متعدد در این منطقه دارد.
به دليل وجود معادن متعدد صنايع نسبتا خوبي در اين منطقه مستقر شده است مهم ترين آن ها معدن سرب و روي انگوران در بخش انگوران در جنوب ماهنشان است كه از اهميت بسيار زيادي برای صنعتگران داخل و خارج استان دارد.
وجود این معدن غنیمتی بزرگ برای استان است اگر شرایط بهره مندی آن برای فعالان صنعت استان رقم بخورد. معدن سنگ لاشه، نمك، سنگ گچ، فلدسپات و خاك صنعتي نيز در اين شهرستان وجود دارند كه حائز اهميت هستند.
كارخانه كالسيمين (جهت تلفيق خاك معدن سرب و روي)، كارخانه فرآورده‌هاي آلومينيوم (توليد و پخش آلومينيوم) و شركت كيميا جم (توليد ورق و روي) از مهم ترين كارخانه هاي معدنی ماه نشان هستند كه بيش تر در نزديك شهر دندي (مركز بخش انگوران) مستقر شده اند.
همچنین كارخانه ماه نشان در داخل دره اي در كناره رودخانه قزل اوزن واقع شده و اطراف آن با كوه هاي دولبان در خاور، ازبكلو داغ در شمال خاوري، گوني قلعه و قره داغ در شمال، چراغ‌‌يانان در باختر، يارخ يارخ در جنوب و اوغلان قيز در جنوب باختري احاطه شده است.
تنوع محصولات کشاورزی
کشاورزی شغل رایج مردمان این دیار است. وجود زمین های مرغوب و جاری شدن رودخانه قزل اوزن در این شهرستان رونق کشاورزی ر ا رقم زده است. شرایط مطلوب خاك و فراواني آب در منطقه تنوع محصولات کشاورزی در منطقه شده و هسته اصلي اقتصاد آن را تشكيل مي دهد.
انواع غلات از قبيل، گندم، جو، برنج و بلغور، انواع صيفي جات از قبيل، هندوانه، خيار و گوجه فرنگي و انواع محصولات باغي از قبيل، سيب، انگور، زردآلو، گردو و انار محصولات عمده منطقه را تشكيل مي دهند. دامداري در ماهنشان بيش تر به صورت سنتي رواج دارد؛ و همین امر موجب شده تا لبنيات و فرآورده هاي دامي اين منطقه ورد زبان ها باشد.
پوشش گیاهی
ماهنشان از جنگل های انبوه و قابل توجهی برخوردار نیست اما در عین حال تنوع پوشش گیاهی شهرستان ماه نشان را درختان خودرویی چون زالزالک، زرشک کوهی، کاکوتی،مرزه،گل گاوزبان ، شیرین بیان، پونه، کاسنی، بولاغ اوتی، بومادران، شاه تره گل ختمی،گل بنفشه،آویشن وگون کتیراتشکیل می دهند. بیشتر رستنی ها منطقه در پیرامون شهر می رویند و مصارف دارویی و صنعتی دارند.
مامنی برای پستانداران و پرندگان
دشت ها،کوه ها و کرانه رودخانه های ماهنشان مامن امنی برای انواع گونه های پستانداران و پرندگان در ارتفاعات و دره های آن است.خرگوش،روباه،گرگ،شغال،گرازو بزکوهی مهمترین پستانداران منطقه هستندکه بیشتر در ارتفاعات متعدد این شهرستان زندگی می کنند.کبک،تیهو،فاخته و عقاب نیز از گونه های پرندگان منطقه هستند.
بهستان، نشانی از تاریخ
ماهنشان شهر قلعه هاست. در این شهرستان 20 قلعه وجود دارد. قلعه شگفت انگیز بهستان یا کهن دژ ماهنشان که زمانی پناهگاه امن مردمان این دیار از گزند دشمنان بود، به نوعی سند محکمی بر تاریخ این منطقه استان است. برخی از باستان شناسان اعتقاد دارند؛ قدمت این دژ به دوره هخامنشیان بر می‌گردد.
این دژ به شماره ۱۴۵۸ به نام قلعه بهستان در فهرست آثار ملی کشور به ثبت رسیده‌است ولی این روزها چندان حال و روز خوشی ندارد. اتاق‌ها، دالان‌ها و راه‌پله‌ها فضای کلی قلعه را تشکیل داده اند؛ که گاه دارای سقفی تیز‌دار و دارای محل‌هایی به شکل مثلث یا مدور روی دیوارها برای قرار گرفتن پیه‌سوز بوده‌است.
این دژ دارای راه‌پله‌های زیگزاگی در ضلع‌های غربی و شرقی است که روزگاری از پایینی‌ترین قسمت ضلع شمالی آن شروع می‌شده و این روزها جز ویرانه‌ای تحمیل شده بر هسته اصلی قلعه به چیز دیگری شبیه نیست.فرسایش طبقات زیرین آن موجب شده تا عبور و مرور در این مسیر خطرناک و تقریبا ناممکن باشد.
راه‌پله‌های ضلع شمال غربی قلعه به عنوان یکی از مناطق دست نخورده و سالم دژ بهستان است که بالای این پله‌ها، اتاقی به شکل طاق محراب‌های مسجد دوران اسلامی تزئین شده متعلق به دوره اسلامی وجود دارد و راه‌پله‌های زیاد با عرض یک متر نیز برگرفته از این سبک معماری است.
تخریب موجب شده تا با عملیات کوهنوردی بر بالای قلعه با تخته سنگ های عظیم مسطح آن پا گذاشت. قسمت بالای قلعه با گچ اندوده شده و داخل آن حوضی با ابعاد ۷ در ۳ متر و از جنس سنگ و ساروج قرار دارد که با استفاده از لوله‌های آب گلی نیم‌متری به اسم “گنگ” آب آن تامین می‌شده‌است.
بهستان در گذر تاریخ
برخی، پیشینه این دژ را به دوره مادها نسبت می‌دهند. مادها از طریق کناره‌های رودخانه قزل اوزن وارد فلات ایران شدند و در روستاهایی همچون مادآباد در ۱۵ کیلومتری شهر ماهنشان مستقر شدند و وجود قلعه‌های دفاعی همچون قلعه بهستان در ۱۲ کیلومتری ماهنشان معماری زیبا و هنرمندانه‌ای را به تصویر کشیده است.
بر اساس پژوهش‌های باستان‌شناسی تاکنون، پیشینه این دژ به دوره هخامنشیان به اثبات رسیده. این دژ در دوره پس از اسلام و تا قرن پنجم نیز پابرجا بوده و کاربرد داشته‌است. سازندگان قلعه با در نظر داشتن طرح اولیه، اقدام به کندن کوه و تخلیه خاک ها و سنگ‌ها کرده‌اند و اتاق ها را به وجود آوردند و به هر تعدادی که به اتاق های آن اضافه شده راه‌های ارتباطی آنها به مجموعه نیز به صورت دالان‌هایی افزوده شده است.
