اسد قربان زاده- ۱۱۳ کیلومتر که به سمت غرب زنجان می رویم به یکی از شهرستان های تاریخی و نام آشنای این دیار پا می گذاریم.
شهر صخره ها، قلعه ها،معادن،حیات وحش،جاذبه های طبیعی و نیز کوه های رنگی. نام این شهرستان “ماه نشان” است و نشان تاریخ را می شود از جاذبه های تاریخی آن سراغ گرفت.
شهرستانی که به قول کارشناسان جاذبه های طبیعی آن در نوع خود کم نظیر است. “ماد نشان” که به علت قدمت زیاد و پیدا شدن آثاری از زندگی قوم ماد در این دیار این نام را به خود گرفته بود، به مرور زمان “ماه نشان” نام گرفته است. وجود انگور زیاد در این دیار باعث شده بود که به نام « می نوشان » نیز معروف شود و این روزها نام امروزی را به خود گرفته است. یافته هایی که از غار تاریخی گلیجک در ۳۷ کیلومتری محدوده ماهنشان به دست آمده دوران پیش از تاریخ را حکایت دارد.
وجود آثار باستانی و قدیمی “ستی قلعه” که به دوره ساسانیان بر می گردد، شاید سند خوبی بر قدمت سکونت در این منطقه باشد. دریاچه طبیعی، رودخانه‌های متعدد دایمی و فصلی، کوه‌های سر به فلک‌کشیده،چشمه‌ها،باغ‌ها و کشت زارهای زیبا و دیدنی تنها بخشی از زیبایی های تاریخی و طبیعی ماهنشان است. البته نباید از چشمه های آب معدنی، کرانه رودخانه های منطقه، دریاچه آب شیرین، کاروان‌سراها و قلعه های قدیمی که در قسمت های مختلف منطقه واقع هستند به سادگی بگذریم.
باغ های خرم کرانه های رودخانه ها همگی از ارتفاعات متعدد این شهرستان سرچشمه می گیرند و نباید از نقش آنها در آبادانی و زیبایی منطقه غافل بود. چشمه آب گرم “میانج” و “حلب” دهستان انگوران و چشمه آب معدنی” نیگجه” که در روستایی به همین نام واقع شده از مناطق مهم آب درمانی منظقه محسوب می شوند که هر ساله در ماه های خرداد و تیر مسافران زیادی را که به این دیار پا می گذارند؛ پذیراست.
شاید ، زیباترین جاذبه های طبیعی ماه نشان دریاچه زیبای”پری” که در محدوده آن واقع شده، تقریبا تنها دریاچه طبیعی کل استان است که با چشم انداز بسیار زیبایی در میان یک دشت وسیع گسترده شده است. جاذبه های تاریخی در شهرستان ماهنشان، حکایت از تاریخ و پیشینه تاریخی این منطقه دارد. کاروانسرای “سرچمگ، قلعه” سیتی قلعه”، قلعه باستانی بهستان و قلعه صخره ای “مهر” از مهم ترین جاذبه های تاریخی شهرستان ماه نشان هستند.
انگوران، نامی آشنا برای صنعتگران
ماهنشان شهر معادن است، شاید به خاطر قرار گرفتن معدن بزرگ انگوران در این شهرستان صنعتگران کشور با این دیار پا بگذارند.حتی برای یک بار هم که شده به این دیار شهرستان بیگانه نباشند. زمین شناسان معتقدند؛ وجود کوه‌های متعدد و سرگذشت دیرینه این کوه ها، حکایت از معادن فلزی متعدد در این منطقه دارد.
به دلیل وجود معادن متعدد صنایع نسبتا خوبی در این منطقه مستقر شده است مهم ترین آن ها معدن سرب و روی انگوران در بخش انگوران در جنوب ماهنشان است که از اهمیت بسیار زیادی برای صنعتگران داخل و خارج استان دارد.
وجود این معدن غنیمتی بزرگ برای استان است اگر شرایط بهره مندی آن برای فعالان صنعت استان رقم بخورد. معدن سنگ لاشه، نمک، سنگ گچ، فلدسپات و خاک صنعتی نیز در این شهرستان وجود دارند که حائز اهمیت هستند.
کارخانه کالسیمین (جهت تلفیق خاک معدن سرب و روی)، کارخانه فرآورده‌های آلومینیوم (تولید و پخش آلومینیوم) و شرکت کیمیا جم (تولید ورق و روی) از مهم ترین کارخانه های معدنی ماه نشان هستند که بیش تر در نزدیک شهر دندی (مرکز بخش انگوران) مستقر شده اند.
همچنین کارخانه ماه نشان در داخل دره ای در کناره رودخانه قزل اوزن واقع شده و اطراف آن با کوه های دولبان در خاور، ازبکلو داغ در شمال خاوری، گونی قلعه و قره داغ در شمال، چراغ‌‌یانان در باختر، یارخ یارخ در جنوب و اوغلان قیز در جنوب باختری احاطه شده است.
تنوع محصولات کشاورزی
کشاورزی شغل رایج مردمان این دیار است. وجود زمین های مرغوب و جاری شدن رودخانه قزل اوزن در این شهرستان رونق کشاورزی ر ا رقم زده است. شرایط مطلوب خاک و فراوانی آب در منطقه تنوع محصولات کشاورزی در منطقه شده و هسته اصلی اقتصاد آن را تشکیل می دهد.
انواع غلات از قبیل، گندم، جو، برنج و بلغور، انواع صیفی جات از قبیل، هندوانه، خیار و گوجه فرنگی و انواع محصولات باغی از قبیل، سیب، انگور، زردآلو، گردو و انار محصولات عمده منطقه را تشکیل می دهند. دامداری در ماهنشان بیش تر به صورت سنتی رواج دارد؛ و همین امر موجب شده تا لبنیات و فرآورده های دامی این منطقه ورد زبان ها باشد.
پوشش گیاهی
ماهنشان از جنگل های انبوه و قابل توجهی برخوردار نیست اما در عین حال تنوع پوشش گیاهی شهرستان ماه نشان را درختان خودرویی چون زالزالک، زرشک کوهی، کاکوتی،مرزه،گل گاوزبان ، شیرین بیان، پونه، کاسنی، بولاغ اوتی، بومادران، شاه تره گل ختمی،گل بنفشه،آویشن وگون کتیراتشکیل می دهند. بیشتر رستنی ها منطقه در پیرامون شهر می رویند و مصارف دارویی و صنعتی دارند.
مامنی برای پستانداران و پرندگان
دشت ها،کوه ها و کرانه رودخانه های ماهنشان مامن امنی برای انواع گونه های پستانداران و پرندگان در ارتفاعات و دره های آن است.خرگوش،روباه،گرگ،شغال،گرازو بزکوهی مهمترین پستانداران منطقه هستندکه بیشتر در ارتفاعات متعدد این شهرستان زندگی می کنند.کبک،تیهو،فاخته و عقاب نیز از گونه های پرندگان منطقه هستند.
بهستان، نشانی از تاریخ
ماهنشان شهر قلعه هاست. در این شهرستان ۲۰ قلعه وجود دارد. قلعه شگفت انگیز بهستان یا کهن دژ ماهنشان که زمانی پناهگاه امن مردمان این دیار از گزند دشمنان بود، به نوعی سند محکمی بر تاریخ این منطقه استان است. برخی از باستان شناسان اعتقاد دارند؛ قدمت این دژ به دوره هخامنشیان بر می‌گردد.
این دژ به شماره ۱۴۵۸ به نام قلعه بهستان در فهرست آثار ملی کشور به ثبت رسیده‌است ولی این روزها چندان حال و روز خوشی ندارد. اتاق‌ها، دالان‌ها و راه‌پله‌ها فضای کلی قلعه را تشکیل داده اند؛ که گاه دارای سقفی تیز‌دار و دارای محل‌هایی به شکل مثلث یا مدور روی دیوارها برای قرار گرفتن پیه‌سوز بوده‌است.
این دژ دارای راه‌پله‌های زیگزاگی در ضلع‌های غربی و شرقی است که روزگاری از پایینی‌ترین قسمت ضلع شمالی آن شروع می‌شده و این روزها جز ویرانه‌ای تحمیل شده بر هسته اصلی قلعه به چیز دیگری شبیه نیست.فرسایش طبقات زیرین آن موجب شده تا عبور و مرور در این مسیر خطرناک و تقریبا ناممکن باشد.
راه‌پله‌های ضلع شمال غربی قلعه به عنوان یکی از مناطق دست نخورده و سالم دژ بهستان است که بالای این پله‌ها، اتاقی به شکل طاق محراب‌های مسجد دوران اسلامی تزئین شده متعلق به دوره اسلامی وجود دارد و راه‌پله‌های زیاد با عرض یک متر نیز برگرفته از این سبک معماری است.
تخریب موجب شده تا با عملیات کوهنوردی بر بالای قلعه با تخته سنگ های عظیم مسطح آن پا گذاشت. قسمت بالای قلعه با گچ اندوده شده و داخل آن حوضی با ابعاد ۷ در ۳ متر و از جنس سنگ و ساروج قرار دارد که با استفاده از لوله‌های آب گلی نیم‌متری به اسم “گنگ” آب آن تامین می‌شده‌است.
بهستان در گذر تاریخ
برخی، پیشینه این دژ را به دوره مادها نسبت می‌دهند. مادها از طریق کناره‌های رودخانه قزل اوزن وارد فلات ایران شدند و در روستاهایی همچون مادآباد در ۱۵ کیلومتری شهر ماهنشان مستقر شدند و وجود قلعه‌های دفاعی همچون قلعه بهستان در ۱۲ کیلومتری ماهنشان معماری زیبا و هنرمندانه‌ای را به تصویر کشیده است.
بر اساس پژوهش‌های باستان‌شناسی تاکنون، پیشینه این دژ به دوره هخامنشیان به اثبات رسیده. این دژ در دوره پس از اسلام و تا قرن پنجم نیز پابرجا بوده و کاربرد داشته‌است. سازندگان قلعه با در نظر داشتن طرح اولیه، اقدام به کندن کوه و تخلیه خاک ها و سنگ‌ها کرده‌اند و اتاق ها را به وجود آوردند و به هر تعدادی که به اتاق های آن اضافه شده راه‌های ارتباطی آنها به مجموعه نیز به صورت دالان‌هایی افزوده شده است.
