*سمانه شاه محمدیان – توسعه فرايند گذار از وضع موجود به وضع مطلوب در عرصه هاي مختلف فرهنگي،اجتماعي،سياسي و اقتصادي است.
توسعه به مثابه نهالي است كه بايد غرص شود و با مراقبت و مواظبت رشد كرده، بالنده شده تا به ثمر بنشيند. آنچه در اين فرايند نقش آفريني ميكند چگونگي تعامل انسان با طبيعت در ظرف زمان است.البته مبحث توسعه موضوع جديدي نيست. بهبود شرايط زندگي انسان و استفاده بهينه از منابع و امكانات مادي و معنوي، در طول تاريخ از دغدغه هاي اصلي جوامع انساني به طور اعم متفكران، صاحب نظران و حاكمان بطور اخص بوده است. دوره پارينه سنگي، نو سنگي، مس و مفرغ، انقلاب صنعتي و دوره كنوني بيانگر سير تكامل انديشه انسان براي چگونگي بهره وري از امكانات و منابع موجود در طبيعت بوده است.و در اين ميان رشد بي رويه ي جمعيت و اين دنياي شلوغ ، نقطه ي شروع اي براي بيان تفكر توسعه ي پايدارقرار گرفت.
اکنون ٧/٧ ميليارد نفر روي كره ي زمين هستند، چيزي بيش از ٩ برابر ٨٠٠ ميليون نفري كه در شروع انقلاب صنعتي در سال ١٧٥٠ روي اين كره ي خاكي زندگي مي كرده اند.
جمعيت جهان به سرعت در حال افزايش است ، تقريبا ٧٥-٨٠ ميليون نفر در سال! با اين نرخ به زودي و تا دهه ٢٠٢٠ ميلادي به ٨ ميليارد خواهد رسيد و شايد هم تا ابتداي دهه ي ٢٠٤٠ ميلادي به ٩ ميليارد نفر برسد!.
اين ميلياردها نفر به دنبال جاي پايي براي خود در اقتصاد جهاني هستند: فقرا با پيدا كردن غذا، آب سالم، مراقبت هاي بهداشتي و سرپناه براي ادامه بقاء دست و پنجه نرم مي كنند، آن هايي كه فقط كمي بالاتر از خط فقر هستند، به دنبال موفقيت بيشتر و آينده اي درخشانتر براي فرزندان خود ميباشند، ساكنان كشورهاي پردرآمد اميدوارند كه پيشرفت تكنولوژي به آنها و خانواده هايشان رفاه بيشتري سرازير نمايد و به نظر مي رسد كه فوق ثروتمندان نيز براي مقامشان در رتبه بندي ثروتمندترين افراد جهان به يكديگر تنه بزنند!.
دركل ٧/٧ ميليارد نفر به دنبال بهبود وضعيت اقتصادي خود هستند و اين امر را در اقتصاد جهاني اي انجام ميدهند كه روز به روز از طريق تجارت، سرمايه گذاري، فن آوري ها، جريان هاي توليد، مهاجرت و شبكه هاي اجتماعي در هم تنيده تر ميشود. توليد جهان در هر سال٩٠ تريليون دلار ( توليد ناخالص جهاني (Gross World Product) برآورد مي شود كه بي سابقه است.
با آمار غير دقيق مي توان گفت كه اندازه يGWP حداقل١٠٠ برابر بزرگتر از همين رقم در سال ١٧٥٠ است.
البته صادقانه بايد گفت از آنجا كه اقتصاد جهاني امروز عمدتا از كالاها و خدماتي تشكيل شده كه ٢٥٠ سال پيش اصلن وجود خارجي نداشتند، يك چنين قياسي خيلي هم با معنا نيست.
آن چه ما مي دانيم اين است كه اقتصاد جهاني گسترده ، سريعا در حال رشد( ٤-٣ درصد در هر سال)و فوق العاده نابرابر در توزيع درآمد در داخل و بين كشورهاست.
دنياي ما دنياي ثروت افسانه اي و نهايت فقر است، دنياي ميليون ها انسان با طول عمر زياد و در كمال سلامت است كه در نسل هاي قبل غير قابل تصور بود!.
با اين حال اين دنيا اينگونه نيز هست كه حداقل يك ميليون نفر در چنان فقري زندگي مي كنند كه هر روز فقط براي بقاي خود در تكاپو هستند.
فقيرترين فقرا به دليل تغذيه ناكافي، فقدان مراقبت هاي بهداشتي، سر پناه ناامن، فقدان آب سالم و عدم رعايت اصول بهداشتي هر روز بامساله ي مرگ و زندگي رو به رو هستند.
اقتصاد جهاني نه تنها به طور چشمگيري نابرابر است، بلكه براي كره زمين نيز به طور چشمگيري تهديد كننده و خطر آفرين است.
انسان نيز مانند همه ي موجودات زنده براي تأمين غذا و آب، هر آنچه براي بقا ضروريست و امنيت، نسبت به تهديدات محيطي مانند بيماري هاي واگيردار يا بلاياي طبيعي، به طبيعت وابسته است. با اين حال به عنوان موجودي كه به سخاوت طبيعت يا آنچه كه دانشمندان «خدمات محيطي» مي نامند وابسته است، براي حفاظت از آن كم كاري مي كنيم. اقتصاد جهاني غول پيكر خالق بحران محيطي غول پيكر است، بحراني كه سلامت و حتي بقاي ميليون ها گونه ديگر روي كره زمين را تهديد مي كند.
بر اساس نگرش حاکم بر اقتصاد سرمایه داری که همیشه در پی حداکثر سازی منفعت و مطلوبیت خویش با تولید و مصرف انبوه است و آسیب های جدی و جبران ناپذیری را بر محیط زیست وارد کرده است.
این امر سبب شد، برخی از سیاستمداران و دانشمندان در دهه هفتاد میلادی نخستین زنگ خطر را به صدا در آوردند و جهان را نسبت به تخریب محیط زیست و نابودی منابع زیستی و تجدید ناپذیر هشدار دهند. از این رو توجه و سازگاری با محیط زیست به عنوان بخشی منفک ناپذیر از توسعه درآمده است.
پس به توسعه ي پايدار مي رسيم؛ به عنوان يك مساله ذهني، توسعه پايدار سعي دارد به روابط و بر هم كنش هاي سه سيستم پيچيده معنا ببخشد: اقتصاد جهاني، جامعه جهاني و محيط فيزيكي زمين. چگونه اقتصادي با ٧.٧ ميليارد نفر و ٩٠ تريليون دلار توليد ناخالص جهاني در طول زمان تغيير ميكند؟
چه چيز موجب رشد اقتصادي مي شود؟ چرا فقر همچنان وجوددارد؟ وقتي ميليون ها نفر به ناگاه از طريق بازارها، تكنولوژي ، سرمايه گذاري و شبكه هاي اجتماعي با هم تعامل مي كنند چه اتفاقي مي افتد؟ چگونه يك جامعه جهاني با چنين نابرابري درآمد، ثروت و قدرتي كار ميكند؟ آيا فقرا مي توانند از سرنوشت خود بگريزند؟ آيا بشر مي تواند متحد شده و بر تفاوت هاي طبقاتي و قدرتي غلبه نمايد؟
آيا راهي براي تغيير مسير وجود دارد، راهي كه توسعه ي اقتصادي را با پايداري محيط پيوند دهد؟
* پژوهشگر حوزه توسعه پایدار
