جعفر بیات – معاون آبخیزداری استان زنجان
سیل به عنوان یک بلای طبیعی از سال گذشته تاکنون هزاران میلیارد تومان خسارت جانی و مالی در این کشور به جای گذاشته است و هنوز این بلای ناگوار ادامه دارد.
هر چند که وقوع چنین سیلاب هایی در کشور ما امری غیر عادی نیست و شواهد موجود در حاشیه رودخانه ها وقوع سیل های مشابه را در خود ثبت کرده اند، اما همانگونه که مقامات کشوری هم اعلام کردند، چندین موضوع بر افزیش و تشدید خسارات وارده تاثیر بسزایی داشت که شاید مهمترین آنها تصرف بستر و حریم رودخانه ها و عدم مدیریت صحیح سدهای مخزنی کشور بود.
بی شک حجم حدودی ورودی سدهای مشرف بر خوزستان برای وزارت نیرو قابل پیش بینی بوده که اگر انجام میشد چنین فاجعه های اسفناک در این خطه طلایی حادث نمی گشت.
اما دخل و تصرف در بستر و حریم رودخانه ها و آبراهه ها موضوعی است که در استان خود ما کم تعداد نیست و در صورت وقوع بارش های شدید قطعا خسارت های معتنابهی برای استان ایجاد خواهد نمود.
در تعدادی از روستاهای استان مسیر آبراهه های سیلابی وارده به روستا مورد ساخت وساز قرار گرفته و یا در حالت خوش بینی به جوب و نهر باریک تبدیل شده و ضرورتا باید مورد بازگشایی و بهسازی قرار بگیرند.
بستر یکی از رودخانه ها در شهرستان طارم به لحاظ عبور کانال انتقال آب بالا آورده شده و مسیر رودخانه از آن نقطه به بعد نیز با هدف ایجاد اراضی زراعی تغییر یافته و حدود ۲ کیلومتر از مسیر قدیمی آن منحرف گردیده است. در اینجا علنا به جنگ با رودخانه رفته ایم.
شهر آب بر بعد از زلزله سال ۶۹ به سرعت توسعه یافت و شهر در مسیر چندین دره سیلابی گسترش پیدا کرد و مطابق معمول مسیر آبراهه ها به خیابان و کانال های کم عرض و باریک تبدیل شد که در این سال‌ها خطر وقوع سیل در این شهر به یکی از دغدغه های مهم مسولین محلی و استانی تبدیل شده است.
موضوع استقرار مجتمع های دامداری در حاشیه شمالی این شهر و چرای دام در دامنه های مشرف بر شهر آب بر نیز یکی دیگر از مشکلاتی است که بر خطر سیل گیری این شهر می افزاید و ضرورت دارد با مشارکت دامداران مذکور مورد مدیریت قرار بگیرد.
با توسعه شهر ابهر در مسیر سیلاب ها در ضلع جنوبی آن هم خطر سیل گیری شهر افزایش یافته است.
در مسیر بستر و حریم رودخانه زنجانرود کشاورزان اقدام به کشت و کار نموده و زمینه سیل گیری و وقوع خسارات جانی و مالی را بالا برده اند و البته این موضوع در مسیر رودخانه های دیگر استان نیز تکرار شده است.
ساکنان روستا های در معرض سیل متاسفانه مراتع واقع در عرصه های مشرف به روستا را بطور بی رحمانه ای مورد چرای دام قرار می‌دهند و این عمل مثل بریدن شاخه درخت است که بر آن نشسته ایم.
پل های تعبیه شده در مسیر برخی جاده های روستایی استان ظرفیت کشش سیلاب های بالادست را ندارند.
حقابه چمن سلطانیه را با احداث سدها در بالادست، از آن گرفته ایم و با برداشت بیش از ظرفیت مجاز سفره آب در زیر چمن از طریق چاهها ، آن را در معرض موت قرار داده و پتانسیل بیابان و کانون تولید ریزگرد ایجاد کرده ایم.
اینها و موارد متعدد دیگر استانی، کشوری ، منطقه ای و جهانی نشان می‌دهد اگر خواسته باشیم با طبیعت ناسازگاری بکنیم یا به جنگ با آن برویم قطعا و حتما بازنده ما خواهیم بود، نه طبیعت!!!.
تجربیات و رهیافت های جهانی می گویند، برای مصون ماندن از خسارات بلایای طبیعی و بهره برداری معقول و منطقی و بهره ورانه از طبیعت و منابع و محیط زیست باید مدیریتی یکپارچه، هماهنگ و منسجم داشته باشیم و در کشوری مثل ایران که ۲۸ مورد از بلایا و سوانح طبیعی در آن اتفاق می‌افتد ،در رفتار با محیط زیست و طبیعت بسیار دست به عصا و با احتیاط باشیم.
در این گونه مدیریت لازم است ما جوامع محلی یعنی بهره برداران عرصه‌های طبیعی و شهری با مشارکت کلیه دست اندر کاران، تصمیم گیران، مداخله گران و ذی نفعان؛ امکانات ، پتانسیل ها ، توانمندی ها و محدودیت های عرصه‌ها را احصا، ارزیابی و بر مبنای آن برنامه‌ریزی کنیم و حتما از شدت آز و ستم نسبت به طبیعت زخمی موجود بکاهیم.
۲۶/ش
