اسداله قربان زاده – روستاها همواره برای خود برو بیایی داشته اند. آن ها از دل تاریخ سخن ها دارند و وجود درختان کهنسال و بناهای تاریخی که گاه بر سیمای خود گرد و غبار گرفته اند،گواه این ماجرا است. روستاها سند و هویت تاریخ یک منطقه بوده اند و همیشه فرهنگ های مختلف از دل روستاها ظهور و بروز کرده است. امسال از سوی سازمان جهانی گردشگری شعار«جهانگردی و توسعه روستایی» برای این روز مهم انتخاب شده است. این مناسبت بهانه ای شد تا نگاهی مختصر به برخی از روستاهای گردشگری و تاریخی استان نگاهی بیندازیم: 

برگی از تاریخ

اگر اهل زنجان باشید به طور حتما نام معبد داش کسن به گوش تان رسیده است. این معید که این روزها چندان حال و روز خوشی نداردف در نزدیگی روستای ویر در سلطانیه قرار دارد. ویر یکی از روستاهای هدف گردشگری زنجان است که این روستای تاریخی به عنوان یکی از روستاهای دهستان سنبل‌آباد از بخش سلطانیه است.

این روستا در نزدیکی غار «داش‌کسن» به عنوان یکی از قدیمی ترین مجموعه غارهای استانی قرار گرفته و در یک منطقه کوهپایه‌ای زیبایی و جذابیت خاصی دارد. این روستا معمولا دارای هوای خنک تابستان، طبیعتی زیبا و منحصر‌به‌فرد در پاییز و بهار است که چشم هر بیننده‎ای را به خود جلب می‎کند، این روستای زیبا تا کنون گردشگران زیادی را به خود دیده است که از استان‎های همجوار برای تفریح و بازدید از سوابق تاریخی به آنجا می آیند.

ماسوله گمشده

در ابتدای مسیر زنجان به سمت طارم از سمت خانچایی روستایی چشم انداز زیبایی به این منطقه بخشیده است.  روستایی پلکانی!. شیلاندر یکی دیگر از روستاهای هدف‌ گردشگری در۳۷ کیلومتری شمال زنجان است. یکی از زیبایی‎های منحصر به فرد آن معماری سنتی پلکانی شکل است که از آن جاذبه‎ای زیبا ساخته و مشرف بودن این روستا به دره‌ای سرسبز به ویژه در روزهای بهار زیبایی آن را دو چندان کرده است. 

زیستگاه‌ انسانی

به فاصله ۱۵ کیلومتری از ابهر روستای زیبایی است که از جنوب و جنوب غربی به کوه دربند و از شمال غربی به کوه خلف سار محدود می‌شود. بناهای کاهگلی روستا از اره‌های سنگی موجی از صفا و صمیمیت را در ذهن‌ها زنده می‌کند و درختانی که قد علم کردند و از دیوارهای گلی سایه خود را روی کوچه‌های باریک گسترانند، به میهمانان خوش‌آمد می‌گویند. پیشنیه تاریخی روستای درسجین به قبل از اسلام بازمی‌گردد.

این روستا به دلیل دارا بودن ویژگی‌های شاخص معماری، گویش متفاوت مردمان آن و بهره‌مندی از موهبت‌های طبیعی یکی از روستاهای دارای بافت باارزش در کشور است. بافت قدیمی و داشتن شبکه پر پیچ و خم معابر، درسجین را در لیست روستاهای گردشگری استان قرار داده و پروژه ملی بهسازی بافت با ارزش روستای درسجین به طور رسمی افتتاح شد. هسته اولیه روستا در محدوده میانی آن شکل گرفته و وجود آب فراوان و خاک حاصلخیز سبب شکل‌گیری این روستا شده و با توجه به اینکه منطقه ابهر و نواحی اطراف ابهررود که به زبان محلی ابهرچای نامیده می‌شود، از نخستین زیستگاه‌های انسانی در ایران است.

شگفت در جهان

در۶۰ کیلومتر جاده زنجان- بیجار روستایی قرار گرفته که به دلیل وجود آثار تاریخی مشابه بی ارتباط با ماهنشان نیست. دژمنده یا شهر زیرزمینی خوئین یک مکان زیرزمینی بی نظیر در روستای خوئین است که دارای دالان طولانی زیر زمینی است که اطاق های متعددی در آن وجود دارد. تصویر بازارچه و محله‌ای را به ذهن متبادر می‌کند که گویی در زمان های خاصی مردم از آن برای اختفا یا پناهگاه استفاده می‌کرده‌ اند. شهر زیرزمینی دژمنده یا دژمند، اثری بسیار استثنایی است که در دل زمین کنده شده است.

معماران خبره ای که این شهر زیرزمینی را ساخته اند همه جوانب را در نظر گرفته بودند، چرا که در سقف های سنگی این بنا منافذی تعبیه شده بود تا تهویه هوا به خوبی صورت گیرد.

درب سنگی نسبتا بزرگی که به نظر می رسد در میانه مسیر اصلی این مجموعه قرار دارد و غار را به دو بخش اصلی و فرعی تقسیم می کند، دارای کتیبه ای است که تا به امروز رمز گشایی نشده است و متخصصان زبان های باستانی کشورمان بایستی در رمزگشایی آن تلاش کنند. کشف این شهر زیرزمینی هم در نوع خود جالب است، چرا که همین منافذ باعث شد وجود این شهر زیرزمینی فاش شود به این ترتیب که خانه ای در روستای خوئین نشست کرده و درون شهر زیرزمینی فرو می ریزد، به این شکل اهالی روستا دالان ها و اتاق های سنگی شهر زیرزمینی را کشف می کنند. این شهر زیرزمینی پیچ و خم های زیادی دارد، شاید یکی از دلایل معماری پرپیچ و خم این شهر این است که هنگام حمله دشمنان مانع پیشروی سریع آنها می شده، برای همین ساکنان قدیم خوئین می توانستند از فرصت استفاده کرده و در اتاقک های تو در توی دژمند پنهان شوند.

یادگار ساسانیان

در ۵۲ کیلومتری جنوب زنجان روستایی از دل تاریخ با ما سخن می گوید. حرف هایی از دوره ساسانی دارد. روستای پلکانی گلابر در ایجرود با ۴۰ پله ساسانی، جزیره ای در وسط سد، منظره چشم نواز سد گلابر، مسجد قدیمی گلابر و طبیعت زیبای آن کماکان سایبانی برای گردشگران ندارد. در این روستا آثاری از قلعه زیبایی در بالای کوه مشرف بر روستا دیده می­ شود.

در دامنه غربی این ارتفاعات تل تاریخی مسجد گلابر واقع شده که مورد حفاری قرار گرفته و مجموعه بسیار ارزشمندی از دل خاک نمایان است. این مجموعه از یک مسجد و یک خانقاه تشکیل شده که احتمال دارد بقعه باشد. مسجد دارای پلان مربع نسبتا کوچکی است که دور تا دور آن تا ارتفاع ۱/۵ متری از سنگ تراورتن ساخته شده است. در حفاری انجام گرفته در محل، اثری از نوع سقف مسجد، پدیدار نشد اما با مشاهده سنگ­ های اطراف بنا و قراین موجود و مقایسه با بناهای هم­ردیف آن چنین می­نماید که سقف ابتدایی مسجد، گنبد مدوری بوده که به لحاظ عدم انسجام سنگ ­ها فرو ریخته و در دوره ­های بعدی، سقف با تیر و تخته پوشیده شده است.

روستای دوره سلجوقیان

روستای قروه در کنار شاهراه تاکستان به ابهر در استان زنجان واقع شده و با شهرستان ابهر ۱۵ کیلومتر فاصله دارد و در تقسیمات کشوری جزو این شهرستان محسوب می شود. این روستا دارای وضعیت طبیعی جلگه ای است و سکونت دائمی است. آثار تاریخی این روستا شامل مسجد جامع، یک پل قدیمی بر روی رودخانه ابهر رود، چند آسیاب آبی و امامزاده عبدالخیر که مربوط به دوره صفویه است.

قروه روستای ساخته شده بر سنگی یکپارچه، منظره جالب توجه و منحصر به فرد آفریده است، این منظره شگفت انگیز در نزدیکی شهر ابهر واقع در استان زنجان خودنمایی می کند که بافت خاص این روستا هر نگاه زیبایی جویی را به خود می خواند. قروه از دو ویژگی قابل توجه برخوردار است، اول وجود مسجد جامع قروه که متعلق به دوره سلجوقیان است و تنها گنبد خانه به جای مانده است دوم وضعیت شکل گیری و ساخته شدن روستا که آثاری از اوایل دوران شکل گیری آن دیده نمی شود. اگر به بافت موجود این روستا دقت شود می توان قسمت های مختلف آن را به سه دوره زمانی مختلف نسبت داد.

این ساختمان ها، از کنار جاده آسفالت ابهر- تاکستان شروع و تا کناره ابهر رود کشیده شده که بیشتر ساختمان های این بخش دارای سقف طاق ضربی با تیرآهن هستند.  ساختمان های مربوط به۱۰۰ سال اخیر که بیشتر در سمت جنوبی رودخانه و در نزدیکی مسجد جامع قدیمی این روستای ساخته شده اند که بخش کوچکی از آن نیز در سمت شمالی روستا واقع شده و بیشتر ساختمان های این بخش مسکونی است.

آن بخش از روستا که بر یک صخره یکپارچه ساخته شده و دارای وضعیتی به طور کامل خاص و قابل توجه است. به نظر می رسد قدمت این بافت به بیش از ۲۰۰ سال برسد. خانه های روستا را بر صخره طوری بنا کرده اند که دیوار خارجی خانه ها دقیقاً در امتداد دیواره قطعه سنگ به صورت عمودی قرار گیرد. براساس بقایای به جای مانده از روستای قدیمی قروه می توان حدس زد که در داخل این روستا ۲۹ خانه وجود داشته که از این میان ۸ خانه بعد از تعمیرات متوالی که شکل قدیمی خانه ها را از بین برده مسکونی است.این معماری جذاب و صمیمی از طرفی با رودخانه و از سویی دیگر با قطعه سنگ آهکی به جا مانده از دوران چهارم زمین شناسی کوارترنری آن چنان عمل می کند که گویی این معماری با طبیعت پیرامون هم زمان شکل گرفته است.

بهشت طارم

دیدن روستای شیت در پاییز معنای دیگری دارد. رنگ های طبیعت در هم آمیخته اند تا جلوه هایی از زیبایی طبیعت خداوند را برای همگان به منصه ظهور برسانند. طبیعت جور دیگری در این روستای زیبای طارم معنا دارد. روستای شیت یکی از روستاهای گردشگری طارم در زیبایی و داشتن فضایی آرام و لطیف به بهشتی بی مانند شبیه است.

بخشی از جاذبه‌های دیدنی و گردشگری روستا، چشمه سارها، قلعه شیت، رودخانه چهار فصل، غار سیدباغی، ییلاق دولا و ییلاق نَراب، امامزاده سید محمد ماهوری شیت است. می توان سرسبزی و طراوت این روستا را از کیلومترها دورتر احساس کرد و دید، باغستان های انار و گیلاس، زیتون و گردو و نهر آب که از کنار روستا و از میان دو کوه بلند قامت آن عبور کرده، نمایانگر بهشت برای مسافر این دیار است. ساختار معماری روستای شیت بسیار دیدنی است، روستایی که در پایه کوهی بنا شده و خانه های کاه گلی قدم بر دوش یکدیگر گذاشته و تا اوج کوه سر بلند کرده اند. هوای پاک و عاری از آلودگی و مناظر زیبا و سرسبز و از طرفی وجود امکانات رفاهی توجه گردشگران را به سوی خود جلب کرده است و هر ساله پذیرایی صدها گردشگر از سراسر کشور و حتی خارج از کشور است. مردم این دیار نیز با زبان شیرین ترکی و دلی ساده پذیرای میهمانان این روستا هستند و از دیار و زبان و اصلت میهمانان بی اطلاع، تنها به رسم میهمان نوازی خویش فکر می کنند. بهار و پاییز فرصت خوبی برای حضور گردشگران در این دیار زیبایی هاست، چون شکوفه دادن باغ های گیلاس و همچنین سرسبز شدن باغات بسیاری که در این روستای بی نظیر موجود است و پرآب شدن رودخانه ها باعث شده لحظات شاد و خاطره انگیزی را برای هر مسافر خود بر جا گذارد.