محسن احدی –  عشایر به عنوان بخشی از جامعه ایران نقش بسزایی در تامین  محصولات کشاورزی، دامی و حتی گردشگری کشور دارند.

در همین راستا توجه به زیرساخت های زندگی عشایری امری لازم است. «شهاب زنجان» برای واکاوی بیشتر ظرفیت‌های این حوزه و آشنایی ببشتر با اقدامات سازمان امور عشایر کشور  به سراغ «دکتر شاهپور علایی مقدم»، قائم مقام سازمان امور عشایر ایران رفته و گفتگویی با او داشته است:

در ابتدا وظایف سازمان امور عشایر را به صورت اجمالی بیان کنید؟   

سازمان امور عشایر به عنوان یک سازمان مستقل وظایفی را بر اساس قانون و بنا به مصوبه شورای عالی عشایر کشور دارد که خدمات فنی و مهندسی را به ایلات ما ارائه می‌کند. عشایر  کشور ما حدود۲۴ میلیون راس دام دارد و تا۸۴ میلیون هکتار مرتع کشور۳۴ میلیون هکتار در اختیار آنان است که با مقایسه این اعداد به اهمیت این گروه پی می بریم.

در حقیقت می توان گفت که عشایر  به دنبال جستجوی آب مجازی هستند و به همین خاطر از قدیم الایام از استراتژی حرکت در امتداد اقلیم استفاده می کنند. باید این نکته را اضافه کنید،چه ۲۵ درصد از گوشت قرمز تولیدی کشور از سوی عشایر تامین می شود.

همچنین ۳۵ درصد از تولید صنایع دستی کشور نیز در اختیار عشایر است. در کنار این موضوع تولید حدود ۴۰ درصد از میزان فرش صادراتی، وجود حدود ۶۴ هزار هکتار باغ، در اختیار بودن ۷۹۰ هزار هکتار برای زراعت از عرصه کشاورزی و حدود ۴۵۰ هزار تن لبنیات نیز اهمیت روز افزون عشایر را برای کشور روشن می سازد. 

باید باید اضافه کنید که جمعیت یک میلیون و ۲۰۰ هزار نفری عشایر در حال تولید محصولات استراتژیک در حوزه کشاورزی دامپروری و صنایع دستی برای کشور ما می باشند که ارزآوری بسیار مناسبی را برای کشور به همراه دارد. این نکته نیز شنیدنی که هر یک نفر عشایر گوشت قرمز مورد نیاز ۱۶ نفر را تامین می کند.

سازمان امور عشایر هم وظیفه آبرسانی و سوخت‌رسانی و عشایر را برعهده دارد. این سازمان روزانه ۷ میلیون و ۲۰۰ هزار لیتر آب برای شرب به دام و انسان به عشایر می‌رساند و همچنین در تامین امنیت راه کوچ و نظارت بر ورود به مرتع در موقع مناسب نظارت می‌کند.

با توجه به اهمیت صنعت گردشگری در اقتصاد جهانی، آیا گردشگری می‌تواند یک ظرفیت بسیار خوب اقتصادی برای عشایر و ارزآوری مناسب برای کشور داشته باشد؟ 

ما در دو سه سال اخیر کار مطالعه و شناسایی بوم گردی عشایر را انجام دادیم  و شاهد اجرای طرح هایی هستیم که بوم گردی را فعال کرده اند. 

به طور مثال جالب است، بدانید یک منطقه بوم گردی در بوانات استان فارس تا سال۲۰۲۰ گردشگر خارجی رزرو کرده دارد.  همچنین شاهد هستیم که بسیاری از آژانس های که تورهای داخلی برگزار می کنند، برای  برگزاری کوچ های عشایر تورهای به خصوصی به مرحله اجرا می گذارند.

سالانه بیش از ۲۰ جشنواره عشایری در کشور برگزار می‌شود که باعث آشنایی مردم با عشایر و سنت های آنان بوده و همچنین عشایر می توانند، ظرفیت های خود را به عموم مردم به اطلاع می رساند.

بزرگترین چالشی که اکنون در این حوزه مواجه هستیم، چیست؟  

به دلیل وجود دلال ها و واسطه ها فعالان این بخش کمتر به دسترنج و زحمت خودشان می‌رسند، البته این موضوع منحصراً در بخش عشایر نیست و ما در حوزه های دیگر بخش کشاورزی و دامپروری شاهد آن هستیم، اما با توجه به سختی فراوان که عشایر در حوزه کوچ انجام می دهند، از دست رفتن درآمد باعث بی اعتمادی به کار تولید و به خطر افتادن ذخایر استراتژیک کشاورزی و دامپروری کشور می‌شود.

در گذشته، متاسفانه به زنجیره تولید و مصرف توجهی نشده تا رفاه و معیشت عشایر و کشاورزان ارتقا پیدا کند.

امروزه درآمد یک میلیون و ۲۰۰ هزار تومانی ماهانه برای عشایر در مقابل زحمتی که می کشند و حضوری که همیشه در صحرا و کوهستان دارند، بسیار پایین است که انتظار داریم توجه دولت در این موضوع باعث ارتقاء سطح زندگی آنان شود.

در کشورمان۱۲۰ میلیون تن محصول تولید می‌کنیم، تنوع اقلیم بسیار بالایی داریم، ولی سودش را افراد غیرمرتبط با بخش کشاورزی می‌برد  و این نکته بسیار مهمی است. اگر شما به عنوان یک خبرنگار میکروفون خود را در مقابل هر کشاورز بگیرید، از نارضایتی خود می‌گوید، اما در بازار نیز شاهد این موضوع هستیم که قیمت‌های محصولات کشاورزی بسیار بالاست و مصرف کننده نهایی یعنی مردم نیز اظهار گلایه می‌کند. وقتی که شما می‌بینید  کشاورز به عنوان تولیدکننده اصلی و مردم به عنوان مصرف کننده نهایی از قیمت ها ناراضی هستند، مشخص می شود که به واسطه هایی که در این میان هستند با بازی های خود باعث برهم ریخته شدن بازار و نارضایتی تولید کننده و مصرف کننده می شوند.

در سازمان تلاش می‌کنیم با حذف واسطه ها و تامین زنجیره های تولید و مصرف، فاصله مزرعه تا سفره مردم را کاهش داده و در این حالت سود کشاورز و عشایر را  منطقی کرده و همچنین مصرف کننده نهایی را راضی نگاه داریم.

دلیل افزایش قیمت های محصولات کشاورزی و لبنی در سال گذشته در بازار، شاهد نقش اساسی ورود افراد غیرمتخصص به بخش کشاورزی و دامپروری بوده که به عنوان دلال و واسطه در این میان نقش ایفا می کنند  و اگر این زنجیره تامین شود، شاهد این گونه بازی های دلالی نخواهیم بود.

بحران های زیست محیطی به ویژه آب و ریزگردها بر روی کوچ عشایر تاثیر داشته است؟

زندگی عشایر مستقیم وابسته به نزولات جوی است، چرا که از مراتع برای علوفه دام‌های خود استفاده می‌کنند و به ازای کاهش هر میلیمتر بارندگی یک کیلوگرم علوفه در مراتع کم می شود. ما سال‌های خشکسالی را در طول۱۰ سال اخیر داشتیم و به شدت شاهد کاهش علوفه در مراتع کشور بودیم، ولی میانگین بارش که کشور در مدت اخیر بالا بوده و امیدواریم که این چالش عمده دیگر متوجه عشایرمان نباشد.

به طور کلی برای توسعه پایدار و حفظ محیط زیست باید کوچ عشایر به خوبی مراقبت شود. ما در سازمان در حال کنترل مراتع بوده تا از چرای بی رویه جلوگیری کرده تا  به پوشش گیاهی آسیبی نرسد.

آیا سازمان عشایر  کشور در حوزه دامپروری نسبت به اصلاح نژاد دام ها اقدامی انجام داده است؟

اکنون تمام تلاش ما این است که میانگین دام‌های عشایر را که دام‌های مولد هستند، از۷۰ درصد به ۱۰۰ درصد برسانیم. در همین راستا همکاران از آخرین یافته‌های تحقیقاتی بهره جسته و به عشایر انتقال می‌دهند.

برای مثال دوقلوزایی و اصلاح نژاد اصیل ایرانی در دام سبک عشایری رواج پیدا کرده است. حدود۲۸ تا ۳۰ نژاد اصیل ایرانی در بخش عشایری وجود دارد که از آخرین یافته های تحقیقاتی برای اصلاح نژاد آنان استفاده شده است.

با اقدامات علمی و پژوهشی که از سوی سازمان امور عشایر انجام می‌شود، انقلابی در دامپروری عشایر صورت گرفته، به طوری که از۲۴ میلیون راس۱۰ میلیون راس آن از سوی از شایع بوده، که این موضوع  حاصل تلاش هایی که سازمان با ارتباط با عشایر در راستای اصلاح نژاد دام به پیش برده است. عشایر امروز ما  نسبت به اشاره ۱۰ یا ۲۰ سال قبل خیلی پیشرفت داشتند و خودشان نیز متقاطع شده اند که باید از آخرین یافته های تحقیقاتی برای اقتصادی کردن تولید استفاده کنند.

 با توجه به برنامه ششم توسعه و تاکید مجلس بر بیمه دام، چه اقداماتی برای بیمه کردن عشایر و دام ها انجام گرفته است؟

بیمه تامین اجتماعی روستاییان و عشایر که یکی از سازوکارهای حمایتی دولت بوده، توانسته از بین جمعیت یک میلیون و ۲۰۰ هزار نفری عشایر، نزدیک به ۴۵۰ هزار نفر را بیمه کند و برخی از عشایر که بیمه دیگری با تعرفه بالا داشتند، با کمک سازمان در حال انتقال به بیمه روستاییان و عشایر هستند.

در حوزه بیمه دام با مشکلاتی روبرو هستیم که از آن جمله می توان تعرفه بالا، عدم توانایی مناسب برای برآورد خسارت و کارگزاری و همچنین دوری سامانه عشایری را نام برد که این موضوع باعث شده نتوانیم به خوبی سطح بالایی از پوشش برای بیمه دام را داشته باشیم. این اتفاق مبارک بود که بعد از امضای تفاهم نامه قانون آن نیز ابلاغ شده و امیدواریم تا پایان برنامه ششم همه دام ها اعم از دام سبک و سنگین عشایر مشمول بیمه شده و تعرفه آن کاهش پیدا کند.

 متاسفانه در بازار فرآورده های گوشتی شاهد افزایش قیمت هستیم، سازمان عشایر برای حل این مشکل چه تمهیداتی را به خرج داده است؟

برای تکمیل زنجیره تولید گوشت قرمز تا سر سفره مصرف کننده یک طرح ملی و جدید از سوی سازمان امور عشایر ابداع شده که بر مبنای آن به عشایر تسهیلات پرداخت می‌شود. در حال حاضر این زنجیره تکمیل شده، به طوری که پس از تولید و پرورش دام کشتار قطعه بندی بسته بندی لیبل زنی انجام شده تا گوشت سرسفره مردم برسد که این امر درآمدزایی را برای عشایر بالا برده و همچنین قیمت نهایی را نیز برای مصرف کننده نهایی  کاهش خواهد داد.

هفت برنامه ملی در سازمان برنامه و بودجه کشور تدوین و مصوب شده و تسهیلاتش پرداخت خواهد شد. یکی از آن هفت برنامه تکمیل زنجیره تولید گوشت قرمز تا سر سفره مصرف‌کننده است و دوم این بحث تکمیل زنجیره تولید شیر و فرآورده‌های لبنی است.

برنامه بعدی که یکی از ظرفیت‌های مهم در حوزه عشایر است، نیز طرح بوم گردی و گردشگری است که با وجود تنوع اقلیمی که در کشور داریم، می توانیم از آن برای بالا بردن درآمد عشایر استفاده کنیم. بالا رفتن درآمد عشایر مشخصا می‌تواند، ظرفیت تولید لبنیات و گوشت قرمز را بالا ببرد که این موضوع می‌تواند به برطرف شدن مشکلات در این حوزه بازار کشور کمک کند.