سعید امیدی – در پایین دست حوزه کشاورزی، صنایع تبدیلی و تکمیلی انواع محصولات کشاورزی و باغی قرار دارد که تولید و عرضه انواع محصولات بر پایه میوه خشک یکی از کسب و کارهای قابل تعریف است. خشک کردن میوه‌جات یکی از روش های جلوگیری از فساد میکروبی آنهاست.
در این روش در اثر کاهش میزان رطوبت، امکان فساد میکروبی بسیار کم می‌شود و سرعت دیگر واکنش های مضر نیز به مقدار قابل توجهی کم می‌شود. خشک کردن ضمن اینکه روی محصول اثر حفاظتی دارد وزن و حجم آن را نیز به میزان چشمگیری کاهش می‌دهد، در نتیجه از هزینه‌های حمل و نقل و ذخیره سازی می‌کاهد. در ضمن خشک کردن در برخی موارد باعث تولید فرآورد‌هائی می‌شود که مصرف آنها آسانتر است.
اهمیت اقتصادی توسعه صادرات میوه جات خشک شده، توزیع نامناسب منابع غذائی و انواع محصولات کشاورزی و فصلی و منطقه‌ای بودن تولید بسیاری از محصولات در جهان از جمله دلایل اهمیت تولید محصولاتی بر پایه میوه خشک (آجیل میوه) است.
همچنین نیاز بیش از حد بعضی از کشورها به اینگونه محصولات بدلیل شرایط خاص اقلیمی آنها و همچنین هزینه بالای حمل و نقل سبزیجات و میوه‌جات تازه و محدود بودن زمان نگهداری آنها دلایل دیگر این امر و بیانگر اهمیت این محصول در دنیای امروز است. از طرف دیگر بهینه سازی شرایط کیفی محصولات و شرایط خشک کردن از لحاظ کاهش میزان انرژی مصرفی و کاهش آلودگی محصولات خشک شده نیز حائز اهمیت است.
بررسی بازار مواد غذایی خشک شده در مقایسه با سایر مواد غذایی که به روش‌های دیگر نگهداری می‌شوند، دارای مزایای خاصی همچون سبکی، کم‌حجم بودن محصول، بی‌نیازی از سردخانه جهت نگهداری، جلوگیری از فساد، سادگی بسته‌بندی، حمل و نقل و نگهداری با حداقل امکانات است.
یکی از محصولات مورد نظر چیپس میوه است که می‌تواند مصارف غذایی داشته باشند مانند آلو یا به شکل اسلایس، خلال، حبه یا دانه کامل خشک در رده خشکبار و آجیل قرار گیرند. چیپس میوه‌ها اگر بدون شکر باشند، جایگزین خوبی برای تنقلات غیرسالم است. با توجه به بررسی‌های به عمل آمده واحدهای موجود پاسخگوی تقاضای کشور نمی باشند و میزان تقاضای این محصول رو به افزایش است و از سویی دیگر زمینه های بازاریابی و فروش صادراتی نیز قابل تعریف است، بنابراین پیش بینی می گردد تولید محصولات مورد نظر طرح حاضر شامل انواع میوه خشک (چیپس انواع میوه) در بسته بندهای متنوع، پودر میوه، چاشنی غذا، انواع ترشک و لواشک و انواع دمنوش های گیاهی و میوه ای و البته با بهره گیری مناسب از شیوه های به روز بازاریابی و عرضه محصولات متناسب با ذایقه و خواست مشتریان و تنوع دهی به محصولات با تقاضای مناسبی در کشور روبرو گردد.
در کنار چیپس میوه ، دو گروه محصولی شامل انواع پودر میوه و همچنین دم نوش های گیاهی ، شرایطی مشابه دارند و این سه گروه محصول به نوعی محصولات مکمل است. از سویی دیگر ظرفیت بسیار خوبی در کشور برای صادرات میوه خشک مانند سیب، زردآلو، انجیر و پرتقال وجود دارد که عملا توفیقات خوبی توسط تولید کنندگان داخلی کسب نشده است، در حالی که کشور همسایه ترکیه یکی از بزرگترین تولیدکنندگان میوه خشک به شمار می‌رود.
در حالی که مثلا محصول زردآلو ایران نسبت به ترکیه کیفیت بهتری دارد و در صورت تولید با کیفیت مناسب و توجه به بسته‌بندی محصول (میوه خشک شده یا پودر میوه جات) توانایی رقابت در بازارهای صادراتی نیز فراهم خواهد بود.
در سال های اخیر کشور عراق بعد از چین بالاترین حجم صادرات کشور را به خود اختصاص داده است و خشکبار ایران نیز برای صادرات به این کشور جایگاه ویژه ای به خود اختصاص داده است،بنابراین می تواند بازار مناسبی برای انواع میوه های آجیلی و خشکبار داشته باشد.
پتانسیل های ایران
آب و هوای چهار فصل ایران به همراه پتانسیل‌های باورنکردنی خود برای جمع آوری هر نوع میوه تازه به مقدار زیاد، آن را به بهترین تولید کننده میوه خشک در جهان تبدیل می‌کند . شرایط بسیار خوبی در کشور برای تولید میوه خشک وجود دارد.
از طرفی میوه در داخل ایران به دلیل ارزانی و هزینه تولید کم، قیمت تمام شده بسیار پایینی دارد و از طرفی دیگر خشک کردن میوه توسط روش‌های مختلف هزینه سوخت و انرژی کمی دارد و اینکه توسط کارگر امور خشک کردن انجام شود، هزینه نیروی انسانی پایینی هم دارد.
در مجموع خواهیم دید که با توجه به مزایای اجرای طرح با توجه به مواردی چون امکان صادرات به کشور عراق و آذربایجان و کشورهای خاورمیانه و صادرات زمینی تا سواحل دریای مدیترانه و از آنجا به کشورهای اروپایی و آفریقایی و استرداد مالیات بر ارزش افزوده محصولات صادراتی این طرح به صادر کننده از یک سو و نرخ بازده داخلی و بازگشت سرمایه مناسب مناسب، طرح مورد بررسی به عنوان فرصت سرمایه‌گذاری ارزشمند می توان معرفی کرد.
بررسی فرصت های صادراتی برای محصولات طرح
بررسی آمارها نشان می دهد که صادرات در حوزه میوه خشک صنعتی بسیار پایین است و بیشتر میوه تازه صادر می شود. ممکن است محموله هایی بسته بندی شده کوچک صادر شود که رقم ناچیزی است. از سویی دیگر ، قبلا در خصوص امکان تولید میوه خشک درجه یک در ایران صحبت کردیم و این که ظرفیت های بالایی برای شروع به کار وجود دارد اما کیفیت و مرغوبیت محصول تنها ویژگی میوه خشک های ایرانی نیست، بلکه از حیث تنوع نیز از جایگاه بسیار خوبی برخوردار هستیم.
مشخص است که برای جذب مشتریان، توجه به تنوع محصولی امری بسیار مهم و اجتناب ناپذیر است و با توجه به این که میوه خشک های ایرانی ( خشکبار) طرفداران و خریداران خوبی در کشورهای مختلف جهان دارند، بنابراین بایستی به این امر نیز توجه کافی داشت و از جمله در طرح کسب و کار بازاریابی و فروش صادراتی حتما بایستی به عنوان یک اولویت مد نظر قرار گیرد.
با توجه به این که ایران کشوری چهار فصل است، بنابراین از حیث تنوع میوه بسیار غنی است و همین عامل موجب می شود دستی باز در تولید انواع میوه خشک جهت مصرف داخلی و یا صادرات به بازار جهانی داشته باشیم. بعنوان نمونه در موضوع تنوع محصولات برخی از انواع میوه خشک های اسلایس ایرانی که توسط انواع دستگاه خشک کن میوه و سبزی تولید می شوند عبارتند از خرمالو، کیوی، پرتقال،انبه، آناناس،موز، سیب،توت فرنگی، هلو، شلیل، هندوانه و خربزه. تنوع محصولات علاوه بر آن که انواع میوه های تابستانی و زمستانی را در بر می گیرد، بلکه شامل میوه خشک های استوایی وارداتی نظیر موز، انبه و یا آناناس نیز می شود. برخلاف وجود چنین قابلیت هایی در شرایط حاضر تولیدکنندگان زیادی در کشور وجود دارد، اما بسیاری از آنها محصولاتشان روی دستشان می ماند و این در حالی است که بازار دو میلیارد و۴۰۰ میلیون دلاری برای صادرات میوه‌های خشک داریم که حجم صادرات کشور در حال حاضر هفت میلیون دلار است.
ترکیه بیشتر از۲۰۰ میلیون دلار صادرات دارد، ترکیه‌ای که از ابتدا وارد این بازار نبوده و کم کم وارده شده و صنعت و روش را پیدا کرد، اما چرا ما که دارای با کیفیت‌ترین میوه‌ها هستیم نتوانستیم وارد این بازار شویم؟.
در برخی محصولات مانند کشمش که فراوانی در کشور داریم صادرات رقم قابل قبولی است اما در محصولاتی مانند زردآلو و سیب این رقم بسیار کم است.
این توان را داریم که میزان صادرات میوه خشک را افزایش دهیم اما باید در ابتدا بازار هدف را پیدا کنیم و بتوانیم در آن فعالیت کنیم که باید مورد ارزیابی قرار گیرد. در نقطه مقابل سهم پایین کشور در صادرات انواع میوه خشک، ایران از گذشته جایگاه بسیار خوبی در زمینه ی صادرات انواع خشکبار و آجیل دارد.
پسته، گردو، بادام، فندق، انواع کشمش، توت، برگه زردآلو، انجیر و آلو از جمله محصولاتی هستند که با کیفیت بالای و طعمی عالی در کشور تولید می شوند و همین عامل در کنار توجه به حجم بالای تولید موجب شده تا در صادرات خشکبار از جایگاه خوبی برخوردار باشیم.
همان طور که عنوان شد در سال های اخیر، علاوه بر روش های مرسوم خشک کردن میوه، روش های مدرن خشک کردن این محصولات با استفاده از دستگاه های صنعتی نیز رونق بیشتری به این بازار داده است. افزایش کیفیت محصول، امکان تولید میوه خشک در حجمی بسیار بالا در فضایی کم، امکان کنترل و نظارت بیشتر بر روند خشک کردن میوه از جمله امکانات مهمی است که در شیوه های جدید خشک کردن وجود دارد.
همین عامل با در نظرگرفتن سابقه ی ایران در صادرات خشکبار موجب شده تا در خصوص صادرات میوه خشک نیز فضا برای کسب موفقیت برای صادرات انواع میوه خشک بسته بندی شده و انواع پودر میوه جات نیز باز شده است.
در واقع اگر چه میوه ی خشک در کشورهای مختلف دنیا به شیوه ی صنعتی تولید می شود، اما کیفیت و طعم عالی و مشتری پسند میوه خشک های ایرانی موجب شده تا پتانسیل مناسبی به صورت بالقوه در بازارهای صادراتی برای شرکت های فعال در صنعت میوه خشک وجود داشته باشد.
صادرات صنایع تبدیلی به دلایل مختلفی بیشتر به بازارهای نزدیک مثل عراق، خلیج فارس و روسیه است. آمریکا و استرالیا جزو قسمتی از صادرات صنایع تبدیلی هستند، چرا که ایرانیان خارج از کشور تمایل به مصرف این مواد دارند. مقداری صادرات هم به اروپا، کانادا و استرالیا برای تامین نیاز ایرانیان انجام می‌شود. آجیل های خوراکی و میوه های خشک دو گروه مختلف از محصولات هستند که معمولاً توسط شرکت های بازرگانی در تجارت بین المللی مورد معامله قرار می گیرند. دلیل این امر، ماندگاری بیشتر آنها در مقایسه با میوه و سبزیجات تازه و همچنین شرایط ذخیره و نگهداری راحتتر است. آجیل های خوراکی و میوه های خشک بیشتر به عنوان میان وعده استفاده شده و یا به عنوان مواد اولیه در نانوایی یا شیرینی پزی ها مورد استفاده قرار می گیرند.
آجیل معمولا مغز میوه ای است که از یک پوسته سخت و یک دانه تشکیل شده است که مصرف خوراکی دارد. اما به صورت کلی به طیف گسترده ای از دانه های خشک شده نیز آجیل گفته می شود و شامل تعدادی دانه بدون پوسته سخت(به عنوان مثال مغز بادام) است.
میوه خشک اما میوه ای است که طی فرآیندی مقادیر زیادی آب از آن حذف شده است. این کار یا به صورت طبیعی از طریق تمیز کردن یا با استفاده از خشک کن های تخصصی یا کم آب انجام می شود. میوه های خشک یا خشکه بار یا میوه خشک به میوه‌های خشک شده و برخی مغز دانه ها گفته می شود.
مغز دانه هایی مانند پسته، بادام ، فندق، گردو خشک و میوه‌های خشک مانند کشمش، کشمش سبز، کشمش سبز تیزابی، برگه، آلو بخارا، قیسی خشک، برگه هلو، برگه زردآلو، برگه آلو، برگه آلوچه و برگه آلبالو، خرما، انجیر خشک. خشکبار جزو آجیل حساب نمی شود. در قدیم آن را میوه خشک می گفته‌اند.
ظرفیت زنجان و مجموعه گاخ
صنایع غذایی گاخ تولید کننده میوه و سبزی خشک، پودر میوه، چاشنی غذا، لواشک ها و ترشک ها و انواع دمنوش های گیاهی و میوه ای با تکیه بر تحقیق با رویکرد ترویج تغذیه سالم همراه با تنقلات سالم و کمک به اشتغال زایی زنان بدسرپرست و بی سرپرست با مدیریت خانم منتخبی در زنجان سال۱۳۹۵ تاسیس شد.
این مجموعه با بهره گیری از تجهیزات و دستگاه های صنعتی در محیطی کاملا سالم و عاری از هر گونه میکروارگانیسم زیر نظر کادری مجرب به صورت صنعتی و صد درصد طبیعی و بدون هیچ گونه مواد افزودنی، با برند تجاری گاخ از سال۱۳۹۶ آغاز به کار کرد.
صنایع غذایی گاخ با هدف سلامتی مردم و بهره گیری از تجارب علمی و کادری فنی توانست پروانه ساخت و بهره برداری بهداشتی و نشان سیب سلامت را از سازمان غذا و دارو برای تولید و بسته بندی میوه خشک اسلایس شده در شروع سال فعالیت خود دریافت نماید و با شعار «گاخ سلامت می دهد» در جهت تغییر فرهنگ تغذیه مردم قدم برداشته است.
مجموعه صنایع غذایی گاخ در نظر دارد ضمن تنوع دهی به محصولات و بسته بندی های جذاب همراستا با استانداردهای کشورهای مختلف علاوه بر گسترش فروش محصولات خود در داخل کشور، این محصولات را به کشورهای بزرگ مصرف کننده این محصولات نیز صادر نماید و رقم صادرات این دسته از محصولات را به نوبه خود افزایش دهد تا هم در زمینه اشتغال زایی قدمی برداشته باشد و هم بتواند قدمی در توسعه صادرات غیر نفتی ایران بردارد و در رشد و بهبود وضعیت اقتصادی هموطنان خود سهیم باشد و البته در کنار این موارد با توسعه بازار،افزایش فروش و سود، مجموعه خود را سرپا و رو به رشد نگه دارد.
