شهاب زنجان- پیش از تاریخ کاربرد مفتول‌های نازک در ساخت زیورآلات رواج داشته است و استفاده از آن به مرور زمان افزایش پیدا کرده است.  شاید بر روی زیورآلات اولیه نتوان نام ملیله  گذاشت، اما می‌توان تکنیک‌هایی که مجموعا ساختار ملیله را تشکیل می‌دهند، را  مشاهده کرد.
قدمت این هنر در ایران به روایت اکثر محققان متعلق به سال‌های ۵۵۰ تا ۳۳۰ ق. م است که طی سال‌های یاد شده به سبب رواج استفاده از ظروف گران قیمت از سوی طبقات ثروتمند، صنعتگران اما فلز کار، به ویژه زرگران و نقره کاران، تمامی توجه خود را به زیباتر ساختن ظروف معطوف داشتند و به فرآورده‌های مصرفی حالتی زینتی داده اند.

در دوره هخامنشیان  کاربرد مفتول‌های نازک و فرم دهی آن‌ها را بر روی یک فلز دیگر می‌توان مشاهده کرد، اما در دوره اشکانی آثار زیبایی بر جامانده که بسیار شبیه به ملیله امروزی است و حالت شبکه ای به خود پیدا کرده است.
روند تکاملی هنر ملیله در هر دوره پیشرفت کرده اما در دوره ساسانیان آثار زیادی از ملیله، دیده نشده است . مشخص نیست که آیا به دلیل آسیب پذیری ملیله، آثاری باقی نمانده و یا در آن زمان ملیله دچار رکود شده است، زیرا که هنرمندی و آثار زیبای فلزی در دوره ساسانیان بر هیچ کس پوشیده نیست. در گنجینه‌های بدست آمده از جیحون ، همدان ، شوش و دورااوراپوس هنر ملیله کاری به چشم می‌خورد که در آنها نشان از مهارت استادکاران ملیله دیده می‌شود.
پس از دوره ساسانیان، دوره جدید در سرزمین ایران آغاز می‌شود، آن ورود اسلام به ایران است. درست بعد از زمان ساسانیان یعنی در حکومت سلجوقیان، آثار بسیار زیبایی از زیورآلات ملیله مشاهده می‌شود که گواه بر مهارت و تجربه هنرمندان است. وجود این آثار این ظن را قوی می کند که در زمان ساسانیان نیز ملیله وجود داشته و شاید تنها یک دوره رکود را طی کرده و یا در زمان حمله اعراب به ایران به عنوان غنیمت جنگی مورد استفاده قرار گرفته است.
پروفسور آرتور اپهام پوپ در کتاب شاهکارهای هنر ایران ضمن اشاره به زرگری و نقره کاری در سال‌های پس از ظهور اسلام به آثاری از ملیله متعلق به قرن ۱۲ میلادی اشاره کرده است.

در فصلنامه بین المللی اقتصادی-تحلیلی- خبری شمال و جنوب در این باره نوشته شده است: تعداد و آثار باقیمانده از آن زمان بسیار اندک است از آنجا که اشیا ملیله از طلا و نقره ساخته می‌شوند و می‌توان آن‌ها را ذوب کرده و مجددا مورد استفاده قرار داد، به همین جهت نیز آن اشیا به مرور زمان از بین رفته و هم اینکه نمونه‌های زیادی از ملیله کاری دوران گذشته باقی نمانده است. در دوران سلجوقی اکثر سازندگان آثار نفیس فلزی هنرمندان خراسانی ساکن در شرق و شمال شرقی ایران بودند که عده ای از آنان به علت جنگ‌های خونین و زد و خورد‌های محلی ، ترک وطن کرده در سایر شهرها از جمله زنجان، بروجرد، همدان، تبریز و بویژه شهر موصل اقامت گزیدند. با توجه به آنچه که اشاره شد احتمال می‌رود هنرمندان خراسانی هنر فلز کاری از جمله ملیله کاری را در سال پنجم ه. ق در زنجان رواج دادند.

رونق ملیله کاری از سلجوقیان تا صفویه
پس از سلجوقیان و روی کار آمدن مغول ها و پس از آن تیموریان، به دلیل جنگ و ناآرامی در سرزمین ایران، آثار کمی از این دوره‌ها مشاهده می‌شود. تا دوره صفوی که باز هم این هنر رونق یافته و نمونه بارز این هنر را در درب مدرسه چهار باغ اصفهان توسط عبداللطیف تبریزی و به دستور شاه سلطان حسین می‌توان مشاهده کرد.

به نظر می رسد این اولین باری است که ملیله در کاربردی به جز زیورآلات و با سطح وسیعتر به کار رفته و استادی را به نهایت خود رسانده است. همچنین شاه عباس عده زیادی از ارامنه جلفای آذربایجان را به اصفهان آورده ، منطقه ای به نام جلفا را بنا نهاده و به ساخت مصنوعات فلزی و از جمله کمربندهای ملیله و غیره پرداختند. می‌توان گفت عصر صفویه اولین باری است که ملیله در اصفهان مشاهده شده است .
با حمله افغان‌ها به ایران و روی کار آمدن افشاریان و زندیان این هنر زیبا و ظریف اصالت خود را حفظ کرده و به مرور بر ظرافت و زیبایی آن افزوده شده است و بستر لازم برای وجود آثار زیبا را در زمان قاجار فراهم کرده است.
در دوره قاجار آثار زیبایی از هنرمندان زنجانی دیده می‌شود و آثار به جای مانده علاوه بر زیورآلات کاربردی دیگری مانند قلمدان، دوات دان، سینی، سرقلیان و غیره است.

کوچ هنرمندان زنجانی

بعضی معتقدند که از زمان جنگ جهانی دوم تعدادی از هنرمندان زنجانی به اصفهان و تهران کوچ کرند و این هنر را به دیگر نواحی ایران بردند( در تهران بیشتر به صورت جواهرات و در اصفهان بیشتر در ساخت زیورآلات و ظروف نقره است)، اما وجود درب مدرسه چهارباغ حضور ملیله را در زمان صفوی در اصفهان نوید داده تا آنکه در زمان جنگ جهانی دوم این هنر به طور کامل در اصفهان مورد استفاده قرار گرفته است . درباره تاریخچه ملیله زنجان اطلاعات دقیقی در دست نیست و آثار باقی مانده ملیله بسیار اندک بوده و اکثرا متعلق به دو صده اخیر است.
در کتب تاریخی که اشاراتی درباره زنجان دارند از میان صنایع شهر زنجان بیش از هر چیز درمورد فلز کاری آن سخن گفته اند از آنجا که ملیله کاری نیز یکی از شاخه‌های فلز کاری است می‌توان مسیر حرکت آن را در بطن فلزکاری منطقه جستجو کرد.
باتوجه به رونق شهر زنجان در دوره هخامنشیان، اشکانیان و ساسانیان فلزکاری نیز که از صنعت پیشرفته هر یک از این تمدن‌هاست ، در این منطقه وجود داشته است. سابقه ملیله کاری در زنجان از قرن دهم هجری، به بعد روشن و مشخص است، به طوریکه فردریک ریچارد، مستشرق اروپایی، در سفرنامه خود می‌نویسد: « شهر زنجان که شهر کوچکی است نقره، و ملیله کاری این شهر پر زرق و برق است». همچنین ساموئل گرین ویل بنجامین که در حدود سال (۱۸۸۳ م ۱۳۰۱ ه. ق) به ایران سفر کرده است در مورد صنعتگری در زنجان اطلاعات بیشتری می‌دهد.
در واقع ملیله سازی که در هزاره اول هجری قمری به عنوان هنر دستی بومی زنجان فقط در این شهر معمول بود، در زمان حکومت رضاخان با مهاجرت تعدادی از هنرمندان این شهر به تهران و اصفهان در آن شهرها نیز رواج یافت. سینی، سرویس های چای و شربت خوری، جعبه جواهرات، گلدان، شمعدان، رویی دسته چاقو، قاب عکس و انواع زیورآلات عمده ترین دست مایه هنرمندان زنجانی در سال های دور بوده و به مرور زمان بر تنوع این دست سازهای زیبا و بسیار ظریف افزوده می شود. رونق این هنردستی از دوره سلجوقی آغاز و در دوره صفویه به اوج خود رسید و شهرهای زنجان و اصفهان بیشترین هنرمند را در این حرفه تربیت و به عرصه ی هنرهای دستی تحویل دادند.

ملیله کاری تا قبل از دوره پهلوی، به عنوان هنردستی بومی زنجان فقط در این شهر معمول بوده، منتهی در زمان حکومت رضاخان با مهاجرت تعدادی از هنرمندان این شهر به تهران و اصفهان در سایر نقاط کشور نیز رواج یافت. سرویس های چایخوری و شربت خوری، جعبه جواهرات و دسته چاقو عمده ترین محصولات تولیدی تا این دوران بوده اند. هنرمندان زنجانی در سال های بعد، به تدریج بر انواع این دست ساخته های های زیبا افزودند، شاید بتوان رونق این هنر صنعت را در زنجان، دوران سلجوقی دانست و همچنین بر اساس آثار باقی مانده از دوره صفوی، این دوره را اوج شکوفایی این هنر دانست.

گران بودن نقره، وضعیت نامناسب اقتصادی، نبود رونق بازار، کاهش انگیزه، نبود سرمایه ی مورد نیاز، طاقت فرسا بودن کار و کناره گیری اجباری خبرگان از این حرفه، اجیای جایگاه اولیه ملیله سازی را با مشکل مواجه می سازد. عیار نقره مصرفی در ملیله زنجان با خلوص ۹/۹۹ درصد معروف به عیار۱۰۰ استفاده می شود و به لحاظ کیفیت ساخت، ملیله اصفهان دارای نقوش بزرگتر نسبت به ملیله زنجان است و غنای ریز نقوش ، زیبایی و ظرافت کار آن با ملیله زنجان برابری نمی کند.